DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

overheidsinstanties en grote bouwondernemingen, die volgens o.a. Aldo van Eyck ‘iedere
kreatieve daad verlamde’. Het was de bedoeling dat architectuur weer een kunstvorm werd;
geen massaproductie, maar toegesneden op de toekomstige bewoners en hun wensen. Vooral
de woningbouw had te lijden gehad onder de bureaucratie, die een ‘gemassificeerde,
gesocialiseerde (Wenken en Voorschriften) en kwaliteitsloze (op het nivo van vorm)
architektoniese produktie (de volkshuisvesting)’ tot gevolg had, aldus kriticus J. de Heer, die
door Barbieri wordt geciteerd. 118
Onder invloed van de Stichting Nieuwe Woonvormen werden nieuwe plattegronden
en een nieuwe beeldtaal ontwikkeld, die een alternatief vormden op de fantasieloze
bouwproductie van de voorgaande jaren. Wat er volgens Barbieri gebeurde was dat de
‘woonbeelden’ die toen werden ontwikkeld wederom werden overgezet naar massaproductie
ten behoeve van de volkshuisvesting – geheel tegen de principes in: “kenmerkend voor het
truttisme is en blijft namelijk de overbrenging van ‘woonbeelden’ naar de montageketen van
de huisvestingspraktijk en naar het bouwproces.” Overigens concludeert Umberto Barbieri aan
het eind van zijn artikel dat het truttisme toch ook een positieve uitwerking heeft gehad: het
heeft namelijk laten zien hoe het niét moet. 119
Op zoek naar stedenbouwkundige kwaliteit
Hoe het dan wél moest, daar waren de architect-­‐onderzoekers en de andere critici nog niet
helemaal uit. In de jaren tachtig spitst het debat zich dan ook voornamelijk toe op de vraag wat
stedenbouwkundige kwaliteit precies is. Een belangrijke bijdrage in dit debat werd geleverd
door de Werkgroep 5x5, die hiervoor reeds aan bod is gekomen. In hun Pleidooi voor kwaliteit
van volkshuisvesting en stedenbouw is het voornamelijk een kwestie van betrokkenheid en
aandacht. Ontwerpen moeten zorgvuldig worden uitgevoerd, met zowel oog voor detail als
voor het grote geheel. Om dit te kunnen doen moeten architecten hun klassieken kennen: “ze
moeten warm kunnen lopen voor de kwaliteiten van de grote voorbeelden uit het verleden,
zonder in de val van klakkeloze imitatie te trappen.” 120 Met deze vakkennis, een duidelijke
architectuuropvatting, durf, fantasie en vakmanschap, zouden zij steviger in hun schoenen
staan zodat zij bewoners en opdrachtgevers beter het hoofd kunnen bieden. Voorheen hebben
architecten maar al te vaak het potlood uit handen gegeven, waardoor hun aanzien nogal is
teruggelopen.
Rond diezelfde tijd begonnen enkele architecten zich inderdaad te verdiepen in de
vormprincipes van de oude stad, waaronder Casper van der Hoeven en Jos Louwe. Zij
ontdekten tijdens een ontwerpopdracht in bestaand stedelijk gebied dat zij worstelden met
het vinden van een acceptabele stedenbouwkundige kwaliteit en besloten een analyse te
maken van specifieke vormaspecten van hun locatie. Uiteindelijk maakten zij een
morfologische studie van de stad Amsterdam, waarbij zij zich richtten op stedenbouwkundige
principes die de architect zou kunnen inzetten in zijn ontwerpproces.
Van der Hoeve en Louwe zijn van mening dat het de taak van ontwerpers is om een
ruimtelijk plan te maken; een schema of procedure voldoet niet als ontwerp. Aangezien het
product dat een architect levert driedimensionaal is, moet een eventuele analyse dit ook zijn,
en daarom dus “primair op de ruimtelijke opbouw van de stad ingaan en niet op de sociale of
ekonomiese processen die zich daar afspelen.” 121 Dat laatste gebeurde tijdens de
stadsvernieuwing maar al te vaak. Daarom ontwikkelden zij een tekenwijze die architecten
kunnen gebruiken bij hun analyse van de stad, zodat zij zich konden richten op vormaspecten,
morfologie en typologie, in plaats van louter op economische en sociale processen.
Overigens verzetten Van der Hoeve en Louwe zich ook tegen een klakkeloze
reproductie van het bestaande, wat ze beschouwen als een ‘kortzichtige en naïeve wijze van
omgaan met de geschiedenis’. 122 De analyse die ze ontwikkelden was een instrument om de
geschiedenis van de stad en de stadsvorm te leren kennen en begrijpen. Op die manier kan bij
een nieuw ontwerp met zorg worden omgesprongen met de oorspronkelijke toestand en kan
deze eventueel worden geherinterpreteerd naar de huidige of toekomstige situatie.
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
37