DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

enovatieoplossingen te onderscheiden. Esthetische of cultuur-­‐historische argumenten
speelden hierbij nauwelijks tot geen rol. En dat is meestal wel te zien.
Sanitair en woningvergroting
Het grootste woontechnische probleem bij de oude woningen was het gebrek aan sanitaire
voorzieningen. In de meeste woningen ontbrak een badkamer en in sommige gevallen was er
niet eens een keuken. In de Amsterdamse Transvaalbuurt bijvoorbeeld hadden veel
gemeentewoningen in plaats van een keuken slechts een spoelbak. Een douche was voor de
bewoners van deze woningen een ongekende luxe. 65
Afgezien van het gebrek aan sanitaire voorzieningen, waren de woningen ook erg klein.
Om meer ruimte te creëren zijn van veel vierkamerwoningen tweekamerwoningen gemaakt.
Ook werden tijdens de stadsvernieuwing regelmatig woningen samengevoegd. In Rotterdam
bijvoorbeeld werd de driepandsontsluiting veel toegepast. Dit betekende dat de woningen in
drie naast elkaar gelegen panden gedeeltelijk werden samengevoegd tot twee woningen,
waarbij in een deel van het middelste pand een trappenhuis werd gebouwd. 66
Woontechnische renovaties als het toevoegen van sanitair en het samenvoegen van
kamers of zelfs woningen, zijn niet altijd zichtbaar in het straatbeeld. In het geval van de
samengevoegde woning verdwijnt er wel eens een deur, deze wordt dan meestal vervangen
door een trespa plaat met bellen en brievenbussen. Een enkele keer wordt een raam half
bedekt (ook met trespa) omdat daar een badkamer achter is gemaakt. Dit zijn echter relatief
kleine ingrepen. Op sommige plaatsen bleef het bij deze kleine aanpassingen. Soms is er zelfs
nauwelijks iets van te zien, zoals bijvoorbeeld in de Indische Buurt Noord-­‐West. Daar hebben
veel negentiende-­‐eeuwse woningen hun oorspronkelijke allure behouden (of ze zijn later, toen
men historische en esthetische argumenten wel weer belangrijk vond in oorspronkelijke staat
hersteld), maar in veel andere gevallen zijn de gevels hard aangepakt.
Een van de meest ingrijpende renovatieoplossingen is de plaatsing van de zogenaamde
dakdozen, een methode die vooral in Rotterdam veel werd toegepast. Het hield in dat een
schuin dak werd vervangen door een lichte houtskeletconstructie, veelal bekleed met trespa of
houten platen, die van de zolderverdieping een volwaardige woonlaag maakt. Dit was een
effectieve en relatief goedkope manier om het bruikbare woonoppervlak te vergroten. [blad
12]
De beschreven renovaties hebben stuk voor stuk te maken met de toen geldende
woonnormen. In de Woningwet was vastgelegd wat de minimumeisen waren waaraan een
woning moest voldoen. Vanzelfsprekend behoorde de aanwezigheid van sanitaire
voorzieningen en een minimum woonoppervlak hiertoe. Dit verklaart het samenvoegen van
woningen en het plaatsen van dakdozen. Wat echter ook was vastgelegd in de wet was het
recht op licht en buitenruimte. Een gebrek aan invallend licht werd, zoals eerder is beschreven,
vaak opgelost door bouwblokken samen te voegen en zo de binnenterreinen, en dus de
lichtinvalshoek, te vergroten. Om aan het recht op buitenruimte te voldoen werden de meeste
woningen voorzien van een balkon en dat gold niet alleen voor nieuwbouwwoningen. Als een
oude woning geen balkon had, werd dit er gewoon aan gehangen. Dit gebeurde meestal aan
de achterkant van de woningen, uit het zicht van de straat, maar als de achtergevel zich aan de
schaduwrijke noordkant bevond werden er ook balkons aan de zonnige voorgevel gehangen.
Deze renovatieoplossing heeft, naast de dakdoos, het gevelbeeld en dus het straatbeeld het
meest beïnvloed.
Isolatie
Behalve de beschreven woontechnische renovaties waren er natuurlijk ook bouwtechnische
renovaties. Veel hiervan zijn nauwelijks zichtbaar in het straatbeeld, zoals de verbetering van
vloeren, het aanbrengen van (geluids)isolatie tussen de woningen en verbetering van
funderingen en draagconstructies. Een bouwtechnische ingreep die wel zichtbaar is, is de
vervanging van de oude houten kozijnen door witte kunststof kozijnen met dubbel glas. Dit
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
23