DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

esulteerde uiteindelijk in de publicatie Voorbij het Gangbare, waarin het gebrek aan kwaliteit
in de volkshuisvesting en stedenbouw aan de kaak werd gesteld. De Werkgroep was opgericht
uit onvrede over de manier waarop volkshuisvestingsprojecten werden vormgegeven.
In de publicatie wordt onder andere felle kritiek geuit op het feit dat sociale
woningbouw niet mooi mocht zijn. Zo vertelt architecte Francine Houben dat het haar door
ambtenaren van de Rotterdamse dienst voor volkshuisvesting kwalijk werd genomen “…dat we
van sociale woningbouw iets moois wilden maken. Dat mocht niet. Het moest er goedkoop
uitzien, elke verfraaiing was overbodig.” 107 De Werkgroep 5x5 constateert dat in de loop der
jaren de minimumeisen de norm zijn geworden. De minimumeisen waren ooit opgesteld om
een bepaalde minimumkwaliteit van woningen te kunnen waarborgen. Echter, het was
inmiddels een ongeschreven regel geworden dat deze minimumeisen goed genoeg waren voor
sociale woningen, en dus werden ze de (maximum) norm. “Als er dan iemand komt met een
ontwerp dat aan de regels voldoet, binnen het budget blijft, procedureel goed is behandeld,
maar er mooi uitziet, maar de bewoners iets extra’s biedt, dan is dat een overtreding van de
ongeschreven regel.” 108 De Werkgroep 5x5 pleitte er daarom voor dat architecten en
opdrachtgevers, juist bij de sociale woningbouw, zouden streven naar het beste resultaat
binnen de mogelijkheden. Dat zij zouden streven naar een zo hoog mogelijke kwaliteit, in
plaats van tevreden te zijn als de minimumnorm werd behaald: “Een ieder die meewerkt aan
de volkshuisvesting zou dat moeten doen met idealisme, bevlogenheid, betrokkenheid,
inspiratie, verantwoordelijkheidsgevoel, durf, intelligentie, ambachtelijkheid. Zou nooit
tevreden moeten zijn met een 6-­‐ als het, met meer inzet, ook een 8 had kunnen zijn.” 109
Onwetende architecten
Naast het gebrek aan betrokkenheid, idealisme en kwaliteitszin van coöperaties en
beleidsmakers, rekende de Werkgroep 5x5 het gebrek aan kwaliteit toe aan een zeker
onvermogen van de architect. Sinds de woningnood had de overheid massaproductie en het
toepassen van standaardplattegronden gestimuleerd. Destijds was het belangrijk dat er zo snel
mogelijk veel woningen werden gebouwd. Volgens de Werkgroep 5x5 is in de zucht naar
aantallen de zorg om kwaliteit verslonsd: “Op de woningplattegronden is niet zoveel aan te
merken, maar verder zijn de meeste flatgebouwen Spartaans ingericht, met tochtige galerijen,
groezelige trappehuizen en een entree met de allure van een barak. De eventuele bemoeienis
van een stedebouwkundige is in de loop van het besluitvormingsproces goed weggewerkt,
voor zover die bemoeienis kostenverhogende aantrekkelijkheden bevatte.” 110 Ten tijde van het
begin van de stadsvernieuwing was deze standaardisatie zo ver doorgevoerd en algemeen
geaccepteerd, dat de invloed van de architect en stedenbouwkundige sterk was afgenomen.
De ontwerpers maakten gebruik van vaste typologieën en bouwmethoden om tot een ontwerp
te komen, waardoor een ontwerp eerder een compositie was van standaardplattegronden en
vormprincipes dan een ruimtelijk, creatief ontwerp. En dat zo goedkoop mogelijk, het was
immers sociale woningbouw.
In de jaren zeventig wordt de grootschalige bouwwijze verworpen als fantasieloos en
bureaucratisch en begon er weer vraag te komen naar architecten en stedenbouwkundigen.
De standaardisatie had er – samen met de hiervoor beschreven anti-­‐esthetische houding,
gebrek aan relevante kritiek en de sociologisering, institutionalisering en bureaucratisering van
de stedenbouw – toe geleid dat de architectonische en stedenbouwkundige ontwerpdiscipline
tegen die tijd behoorlijk in het slop waren geraakt. “Door de grootschalige bouwmethoden zijn
in de jaren vijftig en zestig de architecten misschien niet helemaal weggestandaardiseerd,
maar hun positie is wel danig verzwakt. Als er in de jaren zeventig weer vraag is naar (een
andere) architectuur hebben ze weinig om op terug te vallen,” aldus wederom de Werkgroep
5x5. 111
Terwijl de oude garde, hoewel modernistisch in hart en nieren, nog een traditionele
architectonische en stedenbouwkundige educatie had gehad (van Embden was bijvoorbeeld
een leerling geweest van Grandpré Molière) had de jonge generatie nauwelijks kaas gegeten
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
35