ban 3.pdf - CongoForum

“Gelijk trossen bananen”. Beeldvorming over Congolezen in de Belgis... http://www.ethesis.net/congolezen/congolezen.htm
3. Naar een steeds negatiever beeld van de Afrikaan vanaf de
zestiende eeuw [53]
Als de Europese verbeelding van Afrika en zwarten in de Middeleeuwen niet bepaald
negatief te noemen valt, dan is er vanaf de vijftiende en zestiende eeuw duidelijk een kentering
waarneembaar. Met de opkomst van de islam in de achtste eeuw verwaterde het contact met
Afrika, doch de late Middeleeuwen kenden een herwaardering van de zwarte in de Europese
iconografie dankzij de legende van Johannes de Presbyter, de vermeende stichter van een
katholiek rijk in Ethiopië. Katholiek Europa hoopte, in het kader van de kruistochten, in Afrika
een bondgenoot te vinden tegen de islam [54].
Algemeen gesteld werd de zwarte niet als minderwaardig cultuurwezen bestempeld, al vormde
de afwezigheid van godsdienst of de associatie van Afrikanen met de islam wel een struikelblok
voor vele Europeanen.
Het toenemende contact met Afrika vanaf de zestiende eeuw, omwille van de ontdekkingsreizen
en de beginnende kolonisatie, bracht een cultuurschok teweeg bij de Europeanen. Onder
invloed van de hierboven besproken christelijke elementen enerzijds en de toenemende
slavenhandel anderzijds, werd het beeld van de zwarte in de komende eeuwen quasi éénzijdig
negatief. De perceptie van de zwarte huidskleur in Europa verschoof in de zestiende en
zeventiende eeuw van angstaanjagend naar afstotelijk. De zwarte werd in Europa geminacht en
de negerslaaf werd het stereotiep beeld. Maar de relatie tussen de slavenhandel en het
opkomende racisme blijkt problematisch [55]. Was slavernij het gevolg van een racistisch
discours in het westen of was zij er de oorzaak van? Voor beide opvattingen zijn argumenten te
vinden.
Het belangrijkste argument voor de minderwaardigheid van zwarten werd gezocht in de
afwezigheid van godsdienst. Zo vindt men in het eigentijdse discours over Afrikanen
voornamelijk de verafgoding van fetisjen terug [56]. Tevens werden allerhande seksuele
perversies aan Afrikanen toegeschreven. De pseudo-wetenschappelijke associaties van de
zwarte met apen, voornamelijk met Oerang-Oetangs, stamt ook uit deze periode. Zelfs tot in de
achtiende eeuw verschenen studies waarin Afrikanen met dieren vergeleken werden. Opvallend
hierbij is dat de basis voor de vergelijkingen niet zozeer bepaald werd door hun uiterlijk maar
wel door hun gebruiken [57].
In navolging van Michel de Montaigne gaven enkele belangrijke Europese denkers gestalte aan
het concept van de noble sauvage of ‘edele wilde’, ontsproten uit nostalgische bewondering
voor de ridderlijke krijgskunst en het principe van de natuurstaat bij bepaalde niet-westerse
volkeren [58]. Merkwaardig genoeg had dit begrip meestal betrekking op Indianen, terwijl de
zwarte doorgaans als ‘onedele wilde’ gestigmatiseerd werd. Toch vallen er in de eigentijdse
literatuur voorbeelden te lezen van de ‘edele zwarte’, in een poging om het stereotiep negatief
beeld van de zwarte te doorbreken.
De achttiende eeuw kende merkwaardige tegenstellingen in de visie van blank op zwart. De
Verlichting propageerde gelijkheid van alle mensen, en geloofde bovendien in de
vervolmaakbaarheid van de mens door middel van opvoeding en onderwijs [59]. Blijkbaar was
dit niet van toepassing op zwarten, want zwarten werden eveneens door verscheidene verlichte
denkers een minderwaardige menssoort gedacht. Met de opkomst van de moderne wetenschap,
die zich voornamelijk manifesteerde in de negentiende eeuw, ging men zich bezighouden met
de classificatie dieren en mensen. De bedoeling was om raciale verschillen in kaart te brengen.
6 sur 73 25/07/2007 22:46