Rapport Psychosociale gevolgen hulpverleners rampen - Impact

samenvattende prevalentiecijfers neemt niet weg dat PTSS onder hulpverleners ook in veel mindere of
meerdere mate kan voorkomen, door factoren als mate van blootstelling, omvang ramp en soort
hulpverleners. De range van de PTSS-prevalentie komt ook overeen met het literatuuronderzoek
gepubliceerd in het proefschrift van Witteveen (16).
Een aantal onderzoeken meldt geen of een zeer lage prevalentie van PTSS onder hulpverleners. Ongeveer
90 dagen na reddingswerkzaamheden na een aardbeving in Iran had 3% van de 36
brandweermedewerkers PTSS (34). In een groep van 66 beroepsmarineduikers (en 59 controlepersonen)
werden geen posttraumatische stresssymptomen gevonden drie tot vier maanden na het bergen van
stoffelijke overschotten uit een in zee neergestort vliegtuig (43). Mogelijke verklaringen hiervoor zijn de zeer
strenge selectieprocedure, waardoor alleen mensen met bepaalde karaktereigenschappen worden
aangenomen (o.a. snelle adaptatie, goed analytisch vermogen en goed vermogen zich niet hopeloos te
voelen) en de zware training (o.a. gericht op het goed kunnen functioneren onder water en het niet in
paniek raken bij confrontatie met fysieke moeilijke of emotionele situaties). Beide studies hebben echter
slechts een beperkte groep hulpverleners onderzocht. Na de vuurwerkramp in Enschede bleken slechts
twee (1%) van de 246 bij de ramp betrokken vrijwillige brandweermedewerkers PTSS te hebben. Dit
onderzoek vond wel langer na de ramp plaats, namelijk na drie jaar (38). Bij een ander onderzoek na de
vuurwerkramp in Enschede onder politie, brandweer en ambulancemedewerkers kwam één tot twee jaar na
de ramp ook bij minder dan één procent van de hulpverleners PTSS voor (14). In dit onderzoek werden in
bedrijfsartsregistraties cliënten met de diagnose PTSS geïdentificeerd.
In de meeste studies komt PTSS bij ongeveer 20-25% van de hulpverleners voor. Van een heterogene
groep reddingswerkers had 20% symptomen van PTSS 10-15 maanden na de aanslagen op het World
Trade Centre in New York (24). Na de orkaan Katrina bleek 22% van 525 brandweermedewerkers en 19%
van 912 politiemedewerkers 7-13 weken na de ramp PTSS te hebben (25). Bij hulpverleners betrokken bij
reddingswerkzaamheden na aardbevingen zijn vergelijkbare percentages van PTSS gevonden. Vijf
maanden na de Chi-Chi aardbeving in Taiwan had 21% van 84 professionele brandweermedewerkers
PTSS (30) en twee maanden na de Bingol aardbeving in Turkije bleek 25% van 44 reddingswerkers
symptomen van PTSS ontwikkeld te hebben (42). Een uitschieter wordt vermeld in het onderzoek van Sims
en Sims (42). Zij vonden PTSS in 44% van de 70 politiemedewerkers één tot twee jaar na de Hillsborough
voetbalstadionramp, waarbij 95 mensen werden doodgedrukt tegen de dranghekken. Mogelijk heeft het
indringende gevoel van machteloosheid tijdens deze ramp grote invloed gehad op het zeer hoog
percentage PTSS. Hoge PTSS-prevalenties zijn echter geen uitzondering. Galea vermeld in zijn review een
studie waarbij PTSS voorkwam onder 50% van 469 brandweermedewerkers blootgesteld aan een ramp
veroorzaakt door grote bosbranden in Australië (44).
Wat opvalt bij onderzoeken die op verschillende tijdstippen na een ramp PTSS hebben gemeten, is dat er
bij het verstrijken van de tijd geen duidelijke aflopende trend is in het vóórkomen van PTSS bij
geüniformeerde hulpverleners. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat hulpverleners beroepsmatig
regelmatig met stressvolle situaties en ernstige incidenten geconfronteerd (blijven) worden. Verscheidene
onderzoeken hebben namelijk aangetoond dat bij hulpverleners door hun dagelijkse blootstelling aan stress
PTSS meer voorkomt (45-47). In een longitudinale studie na een groot treinongeluk in Denemarken had
zowel drie als zeven maanden na het ongeluk 10% van de 77 reddingswerkers PTSS (28). Bij 355 militaire
reddingswerkers ingezet na een vliegramp nam de PTSS-prevalentie eerst toe van 8% na zes maanden tot
12% na twaalf maanden om vervolgens weer af te nemen tot 7% na achttien maanden (32). Bij een
gezondheidsmonitoringsonderzoek onder bedrijfsartsen na de vuurwerkramp in Enschede zijn er in de
halfjaarlijkse perioden van een half jaar voorafgaand tot twee jaar na de ramp ongeveer gelijke percentages
van PTSS bij hulpverleners gerapporteerd van minder dan één procent (14). Tot slot blijken PTSS-klachten
zelfs na een periode van 8,5 jaar na de vliegramp Bijlmermeer voor te komen bij respectievelijk 5% en 7%
van de betrokken brandweer- en politiemedewerkers. De aanwezigheid van psychische problematiek 8,5
Geüniformeerde hulpverleners bij rampen: psychosociale gevolgen, preventie en nazorg. 10