Rapport Psychosociale gevolgen hulpverleners rampen - Impact

3.4.2 Peri-traumatische factoren
Peri-traumatische of uitlokkende factoren zijn factoren die te maken hebben met de omstandigheden van
de ramp die de klachten op gang kunnen brengen.
Karakteristieken ramp
Eén van de belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van psychische klachten en problemen na een
ramp is de indringendheid waarmee de hulpverleners met de ramp zijn geconfronteerd (2;4-6;22;38;43;52;
56;58). Factoren die deze indringendheid bepalen zijn onder andere blootstelling aan veel gewonden en
doden, jonge leeftijd van slachtoffers, grootschalige vernietiging van onroerend goed en zelf gevaar lopen
tijdens de reddingswerkzaamheden. Het blijkt dat naarmate men de ramp als indringender ervaart, het
risico op het ontwikkelen van psychische problematiek toeneemt.
Karakteristieken werkzaamheden
Grotere blootstelling aan een ramp (o.a. blootstelling aan gewonde en dode slachtoffers, kinderslachtoffers,
ernstige brandwonden, direct ter plaatse van de ramp werken en duur van de werkzaamheden) blijkt
grotere psychische problematiek tot gevolg kan hebben (2;4-6;22;30;32;50-52;56;59;63). Daarnaast zorgen
de omstandigheden van de werkzaamheden zelf, zoals lange werktijden, onveilige omstandigheden,
slaapgebrek, geïsoleerde werkomgeving en voor langere tijd gescheiden zijn van dierbaren voor een extra
lichamelijke en psychische belasting van hulpverleners (4-6;25;63;64). Overige psychisch belastende
omstandigheden zijn het falen om directe slachtoffers te kunnen redden, contact met familie van
overledenen, identificatie met slachtoffers en hun families en in sommige gevallen zijn hulpverleners zelf
ook persoonlijk bij een ramp betrokken door vernieling van persoonlijke eigendommen of doordat er
bekenden of dierbaren onder de slachtoffers zijn (4-6;24;25;29;63). Een goede voorbereiding op de
specifieke reddingswerkzaamheden kan de negatieve psychische gevolgen verminderen (26;27;43), maar
in de meeste gevallen ontbreekt hiervoor de benodigde tijd.
Dissociatie
Dissociatie is het proces waarbij een gecoördineerd geheel van handelingen, gedachten of emoties
afgescheiden raakt van de rest van de persoonlijkheid. Dissociatieve symptomen zijn verdoofdheid,
verminderd bewustzijn, derealisatie, depersonalisatie en dissociatieve amnesie, en komen ook voor bij
personen met ASS (18). Het aanwezig zijn van dissociatieve symptomen tijdens de blootstelling aan de
ramp heeft een beschermende werking tijdens de reddingswerkzaamheden, maar is een belangrijke
predictor voor het ontwikkelen van PTSS en depressie na de ramp (22;30;32;52;56;59;65).
3.4.3 Post-traumatische factoren
Een aantal factoren dat al eerder is besproken bij de pre-traumatische risicofactoren (paragraaf 3.4.1),
zoals persoonlijke factoren en sociale steun, is ook van belang als post-traumatische factoren. Posttraumatische
of instandhoudende factoren zijn factoren die klachten doen voortduren en het herstel in de
weg kunnen staan. In de internationale literatuur is weinig beschreven over mogelijke post-traumatische
risicofactoren. De psychische stoornissen ASS en depressie lijken de kans op het ontwikkelen van PTSS te
verhogen (22;32), maar de diagnose ASS in de eerste maand na een schokkende gebeurtenis is geen
eenduidige voorspeller van problematiek op de langere termijn zoals PTSS (20). Daarnaast verhoogt het
meemaken van stressvolle levensgebeurtenissen in de periode na de ramp het risico op het krijgen van
PTSS (32;50). Uit het onderzoek na de Herculusramp bleek dat diverse aspecten van personeelszorg een
gunstige samenhang vertoonden met de psychische gezondheid. Ernstige angstgevoelens,
vijandigheidgevoelens, verwerkingsklachten en slaapproblemen kwamen significant minder voor bij
reddingswerkers die a) erkenning, b) een plaats om het verhaal te vertellen, c) nazorg en
opvanggesprekken, en d) informatie over de handelwijze van andere betrokken partijen wilden en hebben
gehad, dan bij reddingswerkers die deze steun ook wilden maar niet hebben gekregen (9). Uit onderzoek
Geüniformeerde hulpverleners bij rampen: psychosociale gevolgen, preventie en nazorg. 18