Rapport Psychosociale gevolgen hulpverleners rampen - Impact

3 Wetenschappelijk kennis over psychosociale gevolgen bij hulpverleners na rampen
In dit hoofdstuk worden de resultaten van de inventarisatie van de wetenschappelijke kennis op het gebied
van psychosociale gevolgen van rampen bij geüniformeerde hulpverleners besproken. Achtereenvolgens
zullen de omvang van psychische problematiek bij professionele hulpverleners, de verschillen in het
vóórkomen van psychische klachten tussen verschillende populaties, de risicofactoren en beschermende
factoren en preventie en behandeling van PTSS worden beschreven. In vergelijking met onderzoek naar
directe slachtoffers van rampen is er relatief weinig onderzoek verricht naar de psychosociale gevolgen na
rampen bij professionele hulpverleners.
Voorafgaand aan het bespreken van de resultaten is het van belang te benadrukken dat uitkomsten van de
verschillende onderzoeken naar de psychische gevolgen van rampen bij hulpverleners sterk uiteen lopen
en het daardoor soms moeilijk is directe vergelijkingen te maken. Deze verschillen houden verband met het
specifieke karakter van elke ramp, de heterogeniteit van de onderzoekspopulaties en grote verschillen in
onderzoeksmethodologie (bijvoorbeeld de selectie van deelnemers, het tijdsinterval na blootstelling aan de
ramp, de wijze van vaststellen van de psychische symptomen en het gebruik van controlegroepen).
3.1 Acute stressstoornis en posttraumatische stressstoornis
Een acute stressstoornis (ASS) kan optreden als iemand is blootgesteld aan een ernstige traumatische
ervaring. Symptomen van ASS zijn dissociatieve symptomen (verdoofdheid, verminderd bewustzijn,
derealisatie, depersonalisatie of dissociatieve amnesie), herbelevingen van het trauma, actieve en passieve
vermijding van stimuli die herinnering aan het trauma oproepen en verhoogde prikkelbaarheid. ASS duurt
minimaal twee dagen en maximaal vier weken en treedt op binnen vier weken na de traumatische
gebeurtenis. Als de symptomen herbeleving, vermijding en verhoogde prikkelbaarheid langer dan een
maand aanhouden of meer dan een maand na de ramp ontstaan én aanzienlijke beperkingen veroorzaken
in sociale, beroepsmatige en andere belangrijke levensgebieden, is er sprake van een posttraumatische
stressstoornis (PTSS) (18). De diagnose ASS in de eerste maand na een schokkende gebeurtenis is
overigens geen eenduidige voorspeller van problematiek op de langere termijn, zoals PTSS (19;20).
Acute stressstoornis
Drie onderzoeken hebben gegevens verzameld over het percentage hulpverleners met ASS (binnen een
periode van vier weken na de ramp). De prevalenties tussen deze onderzoeken verschillen sterk. Twee
weken na een aardbeving in centraal Taiwan kwam onder 9% van de 187 jonge mannelijke militaire
reddingswerkers ASS voor (21). Dit nam snel af tot 2-3% vier weken na de ramp. Fullerton et al. stelden
ASS een week na een vliegtuigongeluk vast bij 26% van de 207 reddingswerkers (22). Twee tot drie weken
na de vuurwerkramp Enschede rapporteerden 16% van de 639 brandweermedewerkers symptomen van
ASS (23).
Posttraumatische stressstoornis
Hoewel de gerapporteerde symptomen niet altijd ernstig genoeg zijn om aan alle diagnostische criteria van
PTSS te voldoen (maar desondanks wel als zeer hinderlijk ervaren kunnen worden), geven de resultaten
van de meeste onderzoeken naar de psychologische gevolgen van rampen bij hulpverleners aan dat
hulpverleners een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van PTSS. De prevalentie van PTSS onder
reddingswerkers varieert van 0-25% (14;21-41) tot uitschieters van 44-50% (42). Galea vermeldt in zijn
review een soortgelijke range van 5-40% bij reddingswerkers. Op basis van zijn review komt Galea tot de
conclusie dat PTSS globaal onder 10-20% van bij een ramp betrokken hulpverleners voorkomt (2). Dit
Geüniformeerde hulpverleners bij rampen: psychosociale gevolgen, preventie en nazorg. 9