Vrijheid-en-Veiligheid-in-het-politieke-debat-omtrent-vrijheidbeperkende-wetgeving-Jeske-Weerheijm

1.3 EEN HISTORISCHE GOLFBEWEGINGKarin van Leeuwen benoemt in haar cultuurhistorische analyse van Grondwetsherzieningen inNederland drie verschillende houdingen van politici jegens de waarde van de Grondwet. Die driehoudingen zijn: de Grondwet als strijddocument waarin de macht van de staat wordt beperkt en derechten van de burger worden gegarandeerd (rond 1848) 20 , de Grondwet als “een plechtigesamenvatting der beginselen” en niet zozeer een specifiek juridisch document (jaren 40 en 50 vande twintigste eeuw) 21 en de Grondwet als normatief document waarin zo min mogelijk wordtvastgelegd maar die wel wordt gebruikt als juridisch document (jaren 60). 22 Deze verschillendeinterpretaties van de Grondwet hadden invloed op hoe de waarde van de mensenrechten in dieGrondwet werd waargenomen. Deze drie houdingen hebben ieder op bepaalde momenten in hetverleden de overhand gehad in de politieke context, maar kunnen ook in de houding vanindividuele politici worden waargenomen. De waarde die politici aan de Grondwet hechten, kan onsiets vertellen over de waarde die zij aan grondrechten hechten. In de negentiende eeuw meendemen dat een Grondwet de staat moest beteugelen en de grondrechten van burgers moestvastleggen. Deze benadering van de Grondwet als een strijddocument zoals Karin van Leeuwen datnoemt is tot het einde van de negentiende eeuw ook in Nederland waar te nemen. Ditvertegenwoordigt de meer fundamentele interpretatie van de grondrechten en legt in de balanstussen vrijheid en veiligheid het zwaartepunt bij de vrijheid. Vanaf het einde van de negentiendeeeuw werd de Grondwet, vanwege haar statische karakter, echter steeds meer als een dwangbuisof een grondvorm bestempeld in plaats van een ‘baken voor de toekomst’. 23 De maatschappijontwikkelde zich sneller dan de wetgever kon bijhouden en volgens politici ontstond er steeds meereen kloof tussen het volk en de wet: als het volk de Grondwet niet als ‘recht’ zou ervaren zou zijhaar waarde verliezen en dus werd het nodig geacht meer op de tijd in te kunnen spelen. 24 DeGrondwet werd in de jaren 30 bijvoorbeeld meer gezien als één van de wetten die hetconstitutioneel recht vorm gaven en zij raakte zo een deel van haar normativiteit kwijt. 25 Ditbetekende dat zij meer gezien werd als een document waarin de geschiedenis van het land wasvastgelegd aan de hand van wat zij bevochten had en niet als een specifiek juridisch document. Ditwas een zeer pragmatische houding tegenover de Grondwet. Men zag een belang voor veranderingen wilde de wet hierop aan kunnen passen. De Grondwet was hiervoor niet flexibel genoeg endaalde voor deze politici hierdoor in waarde.Maarten Kuitenbrouwer beschrijft hoe, na de Tweede Wereldoorlog, in Nederland steedsmeer aandacht kwam voor de grondrechten van de burgers. 26 Dit wordt echter niet overduidelijkweerspiegeld in een nieuw Grondwetsontwerp: Karin van Leeuwen beschrijft dat er zeker meeraandacht is voor de grondrechten, maar dat er in de jaren 40 en 50 geen sprake is van nieuwewaarborgen voor deze grondrechten. 27 Het is opvallend dat minister-­‐president Drees in 1950 vooralde nadruk wilde leggen op grotere en kleinere gemeenschappen in plaats van het negentiende-­eeuwseindividualisme te veel in de Grondwet te laten doorspiegelen. 28 Het belang van hetbeschermen van het individu wordt wel erkend, maar het belang van de samenleving wordt ook20 K. van Leeuwen, Uit het spoor van Thorbecke. Grondwetsherziening en statvernieuwing in naoorlogs Nederland (1945-­‐1983) (Amsterdam 2013) 29. 21 Van Leeuwen, Uit het spoor van Thorbecke, 173. 22 Van Leeuwen, 174. 23 Van Leeuwen, 22/31. 24 Van Leeuwen, 32-­‐33. 25 Van Leeuwen, 36. 26 M. Kuitenbrouwer, ‘Nederland en de mensenrechten, 1795-­‐1995’, in: Kuitenbrouwer, M. EnM. Leenders (ed.), Geschiedenis van de mensenrechten. Bouwstenen voor een interdisciplinaire benadering (Hilversum 1996) 187. 27 Van Leeuwen, 74. 28 Van Leeuwen, 68. 4