Pieter Schelte Heerema - Igitur - Universiteit Utrecht

Hoofdstuk 5
De Nederlandse economie in oorlogstijd
Over de toekomst van Nederland is een Führervorbehalt uitgesproken. Dat wil zeggen dat de
kwestie nader te bepalen valt na de oorlog. 84 Wel krijgt Seys-Inquart van Hitler de opdracht
mee om Nederland geleidelijk voor het nationaal socialisme te winnen. Nederland is namelijk
een Germaans land en een “Aktivposten für die germanische Welt”. 85
Naast deze nationaal socialistische aspiraties voor de toekomst, moet Nederland economisch
bijdragen aan de Duitse oorlogsinspanning. Het beleid van de Duitsers hiertoe is minder
eenduidig. Ten eerste bestaan ‘de Duitsers’ niet. De bezetter valt uiteen in een groep elkaar
beconcurrerende instellingen en lieden. Ten tweede is er geen ‘masterplan’ voor Nederland,
waarin eenduidig het beleid wordt uitgestippeld. 86
De economie moet op organisatorisch- en beleidsniveau zo goed en zo snel mogelijk worden
ingepast in de Duitse (oorlogs)economie. Hierbij wordt de doelstelling van Vervlechtung
geïntroduceerd. Grote Nederlandse ondernemingen moeten via aandelenkoop en aandelenruil
met Duitse ondernemingen ‘vervlochten’ worden. Dit gebeurt alleen in het eerste
bezettingsjaar. De Duitsers nemen een meerderheid in Fokker en 40 % in Hoogovens. Met
Vervlechtung komt Arisierung en de inbeslagname van joodse bedrijven. Een tweede
doelstelling is Gleichberechtigung. Om Nederland voor het nationaal socialisme te winnen
mag de levensstandaard hier niet onderdoen voor die in Duitsland. 87
De economie wordt georganiseerd naar Duits model. Voor Nederland wordt de organisatie-
Woltersom in het leven groepen. Bedrijfs- en werkgeversorganisaties worden samengebracht
in een piramidemodel, met bovenaan de Reichswirtschaftkammer. Aan het hoofd van elke
organisatie staat voortaan, volgens het “Führerprinzip” een leider. De organisaties zijn
allemaal bijeengesloten, zodat een maatregel van boven door de leiders snel en effectief kan
worden doorgevoerd. Het doel hiervan moet zijn een effectief samenwerkende economie. Dit
alles wordt gecontroleerd door de staat; het Departement van Economische Zaken onder
84
A.J. van der Leeuw, Aanpassing en Collaboratie, in: D. Barnouw et. al., Samenwerken met de Vijand, verslag
van een symposium over de vraag waar aanpassing ophoudt en collaboratie begint, Anne Frank Stichting 6-8
december 1980, Amsterdam, 16.
85
Ibid. 16-7.
86
D. Barnouw, Economische collaboratie; een structuurschets, in: D. Barnouw et. al., Samenwerken met de
Vijand, verslag van een symposium over de vraag waar aanpassing ophoudt en collaboratie begint, Anne Frank
Stichting 6-8 december 1980, Amsterdam, 36
87
D. Barnouw, Economische collaboratie; een structuurschets, 36-7; M. Mazower, Hitler’s Empire, Hoofdstuk 9
‘Making Occupation Pay’.
30