Pieter Schelte Heerema - Igitur - Universiteit Utrecht

Inleiding
“Ik wist ook dat de Duitsers er niet aan zouden denken ons land ooit weer vrijwillig te
ontruimen, maar dat zij integendeel de verduitsching van heel noordwest Europa wilden.
Welk een vooruitzicht! Weinigen hadden de Duitsers van zoo nabij en onder zoo
verschillende omstandigheden leeren kennen als ik. Van de idealen, van een Groot
Germaansch Rijk, met Duitsland als kern, en geregeerd door de besten, voor welke idealen ik
in 1940 had gemeend naar Europa te moeten komen, was niets overgebleven.”
Dit schrijft Pieter Schelte Heerema in de lente van 1944 in zijn ‘rapport’ tijdens een
gevangenschap in Zwitserland. Heerema komt hier terecht na een vlucht uit Nederland voor
de Sicherheitsdienst die hem eind januari heeft willen oppakken. Hij wordt het land uit
geholpen door de Haagse verzetsgroep ‘Vogel-Reinaard’. In zijn rapport vertelt Heerema in
het kort zijn levensverhaal, met de nadruk op de afgelopen vier oorlogsjaren. Het rapport sluit
Heerema zo af:
“Hoewel ik weet, na den oorlog verantwoording voor al mijn daden af te moeten leggen,
verzoek ik diegenen, die daarop invloed uit kunnen oefenen, te willen bewerken, dat ik, in
afwachting van deze verantwoording, gelegenheid krijg mij op de ene of andere wijze nuttig
te maken voor de zaak der geallieerden.”
Het is duidelijk dat Heerema, dan 36 jaar, zich in wil zetten voor de (nieuwe) goede zaak. “Ik
ben fit genoeg voor militaire dienst”. Mocht hij zo niet bruikbaar zou zijn: “dan misschien
anderszins: ik spreek behalve Nederlandsch, Engelsch, Fransch, Duitsch en Spaansch. Als
havenbouwingenieur heb ik een jarenlange ervaring. Gedurende mijn tijd aan het oostfront en
bij de N.O.C. heb ik veel gehoord en gezien, waarbij misschien iets is dat de Nederlandsche
Regeering zou kunnen interesseeren.”
In zijn rapport kijkt Heerema terug op vier afgelopen jaren die hem, naar eigen zeggen, van
een overtuigd pro-Duits in een fel anti-Duits persoon hebben doen veranderen. Als ingenieur
is hij voor de oorlog werkzaam in overzeese gebieden, maar komt na de meidagen van 1940
naar Nederland.
Heerema’s terugkeer staat in teken van zijn ‘overtuiging’. Het is zijn bedoeling zich in te
zetten voor een nieuwe staatkundige orde in Europa: een statenbond van gelijkwaardige
3