Pieter Schelte Heerema - Igitur - Universiteit Utrecht

collaboratie. Het argument waarmee Heerema ontslagen wordt snijdt geen hout omdat na zijn
vertrek de dienstverplichting gewoon doorgaat.
Er zijn twee dieper liggende oorzaken te noemen van het falen van de NOC en de ‘ondergang’
van Heerema in het bijzonder. Ten eerste betekent de wanorde in het oosten en de veelheid
aan Duitse instanties een structureel onwerkbare situatie. Geen Nederlander die daar wat aan
veranderde, zo Heerema.
Ten tweede zorgt de chaotische situatie bij de NOC ervoor dat Heerema zijn taak niet langer
naar behoren kan uitvoeren. De oorzaak van de chaos zijn de slechte onderlinge relaties
binnen de NOC. Door de continue persoonlijke machtsstrijd tussen enkele invloedrijke
personen lopen plannen mis en ontstaan conflicten. Hierdoor moet Heerema uiteindelijk het
veld ruimen.
Rost van Tonningen probeert ‘politiek krediet’ op te bouwen via de NOC. Tevens wil hij het
instituut persoonlijk aan zich binden via het Presidium en Rambonnet. Rambonnet ziet binnen
de NOC kansen op zelfbevordering en zelfverrijking. Via Tummers en Hoekstra proberen
Rost van Tonningen en Rambonnet hun invloed te doen laten gelden en te vergroten. Heerema
duldt echter geen inmenging van Tummers, Hoekstra of iemand anders. Hij wil zich ook niet
neerleggen bij de ‘van bovenaf’ bevolen reorganisatie, die hij als funest beschouwt voor de
werking van de NOC. Tenslotte wendt Heerema zich meerdere malen, ondanks
waarschuwingen van Malletke, op eigen initiatief tot zakenpartners in het oosten.
Hier is het duidelijk dat Heerema’s “onevenwichtige karakter”, zoals Ringers dat verwoordt,
de boventoon voert. Heerema weet heel goed hoe de kaarten liggen, maar stuurt aan op een
confrontatie.
Rost van Tonningen grijpt deze gebeurtenis aan om Heerema eruit te werken en Rauter is
teleurgesteld in zijn oudstrijder-kameraad. Of we de dreigementen van het
‘Himmelfahrtkommando’ serieus moeten nemen, is niet zo relevant. Waar het om gaat is dat
Heerema dat wel doet. Helaas is over deze periode, van grofweg de zomer van 1943 tot
Heerema’s vlucht in januari 1944 uit de bronnen weinig bekend. Het is aannemelijk dat
Heerema zich op de achtergrond houdt. Maar hij blijft actief voor het verzet. Hier is zijn
verleden mistig.
Zoals Ringers het stelt zijn de acties van Heerema niet geheel verbazingwekkend. Belangrijk
is dat we begrijpen dat zijn “onbekookt radicalisme” hem constant in moeilijkheden brengt.
59