Pieter Schelte Heerema - Igitur - Universiteit Utrecht

Duitscher.” 117 Ondanks enkele contractuele verbeteringen die Heerema weet te
onderhandelen, komt van een gelijke behandeling tussen Nederlandse arbeiders en de Duitse
werkgevers niet veel terecht.
Zoals hij eerder opmerkte, kenmerkt “een zeker gemis aan kritisch vermogen en een zekere
overmaat aan fantasie .. alle door Berlijn gelanceerde plannen”. Heerema beschrijft in zijn
Rapport met onverholen leedvermaak hoe steenbakkers, na zeer veel moeite en
onderhandelingen met het Ostmi afreizen naar Minsk om fabrieken te bezichtigen. In deze
fabrieken zou men de werkzaamheden willen hervatten. Eenmaal aangekomen echter blijkt
dat de fabrieken al door de OT zijn bezet. 118
Heerema stelt dat het Ostmi, de Organisation Todt en Herman Goering Reichswerke vaak in
elkaars vaarwater zitten. “Wat de een goedkeurde werd door de ander verboden. Zodoende
werd er ondanks veel besprekingen zelfs in verhouding tot de mogelijkheden weinig tot stand
gebracht”. In deze gang van zaken “als Nederlander verandering brengen” was volgens
Heerema “van tevoren tot mislukking gedoemd”. Want merkt hij cynisch op: “alles wisten de
Duitsers immers beter. Een ware triomf der geleide economie”. 119
Maar het falen ligt niet alleen aan de Duitsers. Binnen de NOC zijn ook tegenkrachten
werkzaam. Heerema stelt dat de organisatie vanaf de oprichting eronder lijdt “dat zij haar
medewerkers slechts uit weinige N.S.B’ers of sympathiseerenden kon kiezen”. Daarom
ontbreken “bekwame mannen met ervaring”, en mede daarom “is er weinig tot stand gebracht
tegen onevenredig hooge kosten”. Heerema stelt dat ook het Nederlandse industriële aanbod
“beneden kwaliteit” is. “Kundige industrieelen waren niet tot medewerking te bewegen”. Wat
zich wel aanmeldt voor de NOC zijn “doorgaans NSB’ers, kleine scharrelaars, die hoopten in
het oosten te bereiken wat hen in het westen steeds ontzegd was gebleven”. De meesten zijn
“zelfs niet in staat het schema eener kostprijsberekening of financieel programma hunner
voorgenomen onderneming op te stellen”. 120
In deze situatie blijken ook lieden met minder onbaatzuchtige principes hun slag te kunnen
slaan. Twee Duitse bedriegers genaamd Fickert en Böckker slagen erin om Rost van
Tonningen voor in totaal 250.000 Reichsmark op te lichten. Rost van Tonningen introduceert
deze heren als “hervorragendste Fachmänner” aan enkele Duitse industriëlen. Het plan is om
een ‘Textilgemeinschaft Ost’ op gang te brengen. De oplichters vragen hiervoor van elk van
beide partijen een startkapitaal van RM 125.000. Vervolgens verdwijnen zij. Rost van
117 ‘Groen folio, de NOC’, NIOD, 176.76.
118 Rapport, 16, NIOD, DOC I.653.1.
119 Rapport, 19, NIOD, DOC I.653.1.
120 Rapport, 17, NIOD, DOC I.653.1.
39