Pieter Schelte Heerema - Igitur - Universiteit Utrecht

te aanvaarden. Daar zijn vraagtekens bij te plaatsen. Een kantoorbaan in Nederland is
natuurlijk te verkiezen boven het zo zware beleid in de Waffen SS. Hiernaast legt Heerema uit
dat zijn weigering zou hebben geleid tot een indeling bij een ‘Himmelfahrtkommando’. Dit
betekent plaatsing in een eenheid in een zwaar bevochte sector aan het front, met kleine
overlevingskansen. 99
De aanbieding van de NOC kan Heerema zeker ook financieel helpen. Heerema zal als
directeur het royale salaris van f 14.000 per jaar gaan ontvangen. 100 Omdat Heerema naar
eigen zeggen geen keus heeft besluit hij “de Nederlandsche belangen in engere zin naar
vermogen te dienen”. Bij zijn werkzaamheden voor de NOC, zo verklaart hij na de oorlog, is
het zijn streven zo veel mogelijk de positie van de Nederlanders in het oosten te verbeteren.
Heerema streeft hier naar een soort Gleichberechtigung. 101
Bij terugkomst in Nederland volgt allereerst een gesprek met Rauter. Deze vertelt Heerema
dat de NOC hem kan gebruiken vanwege zijn werkervaring in het buitenland. Heerema zal
zich met Rost van Tonningen in verbinding moeten stellen. De twee hebben elkaar al eenmaal
eerder ontmoet, op de Haagse werkplek van Rost van Tonningen op het Departement voor
Bijzondere Economische Zaken. Heerema vertelt dat deze tweede ontmoeting “verward en
onrustig” verloopt, daar het “door onophoudelijke telefoongesprekken” onderbroken wordt.
Enige daarvan zijn zelfs zo geheim, dat Heerema verzocht wordt het vertrek even te willen
verlaten. Uiteindelijk stuurt Rost van Tonningen hem door naar F.B.J. Gips, voorzitter van de
Raad van Toezicht van de NOC. 102
Heerema heeft van Gips al een briefje ontvangen aan het front. Gips maakt hem daarin
duidelijk: “economisch is hetgeen zich in Oost-Europa afspeelt voor ons land van het
allergrootste gewicht”. 103 In het gesprek maakt Gips op Heerema “een prettige indruk”. Hij
vertelt Heerema dat hem een baan als “agent van de NOC” in Riga wacht, maar voorlopig zal
hij in Den Haag gehouden worden. Hier wordt hij ingewerkt als naaste medewerken van mr.
D. Krantz, directeur van de NOC. Krantz is tevens directeur van een kleine bank in Dordrecht
geweest en lid van de NSB. Heerema vindt dat Krantz “geen organisator van aanleg” is en
99
Rapport, 18, NIOD, DOC I.653.1. Heerema spreekt herhaaldelijk over dit zogenaamde
‘Himmelfahrtkommando’.Het spreekt voor zich dat dit geen officiële term is, of een bestaande eenheid. Ik
interpreteer het hier te betekenen een soort ‘zelfmoordcommando’ aan het oostfront. Het heeft een dramatiserend
effect in zijn verklaring. Of het berust op een reële mogelijkheid is betwijfelbaar, er wordt in ieder geval nooit
direct van Duitse zijde mee gedreigd.
100
Rapport, 19, NIOD, DOC I.653.1.
101
“Verdediging”, NIOD, Doc I.653.2.
102
Rapport, 16, NIOD, DOC I.653.1;
103
Brief F.B.J. Gips aan Heerema, 19.5.1942, NIOD, Doc I.653.5.
35