Pieter Schelte Heerema - Igitur - Universiteit Utrecht

op, en inzet van beschikbare arbeid. Voor maart 1942 worden werkende arbeiders niet
gedwongen om naar Duitsland te gaan. Als in februari 1941 toch wordt geprobeerd enkele
duizenden arbeiders uit de metaalsector te dwingen om naar Duitsland te gaan, volgt massaal
verzet. In deze sfeer vindt op 25 en 26 van die maand de ‘Februaristaking’ plaats in
Amsterdam. Dit protest is gericht tegen de Jodenvervolging. De Duitsers stellen de ronselactie
voorlopig uit. 91
Intussen wordt propaganda gevoerd om Nederlandse arbeiders vrijwillig naar Duitsland en
Oost-Europa te krijgen. De Commissie tot Uitzending van Landbouwers naar het Oosten, de
Culano wordt opgericht. Enkele honderden mensen schrijven zich in. 92
In totaal worden van juni 1940 tot het einde van maart 1942 227.000 arbeiders naar Duitsland
gevoerd. Met aftrek van de teruggekeerde arbeiders werken eind maart 166.000 Nederlanders
in Duitsland, het merendeel voorheen werklozen.
Vanaf 23 maart 1942 worden ook niet-werklozen naar Duitsland gestuurd. Dit heeft alles te
maken met het verloop van de oorlog in Rusland. In de winter van 1941 op 1942 wordt A.
Speer Reichsminister für Bewaffnung und Munition, met uitgebreide volmachten. Deze
volmachten worden ook verleend aan F. Sauckel, Generalbevollmächtigte für den
Arbeitseinsatz. Vanaf dit moment komen grote georganiseerde ronselpraktijken in de bezette
landen op gang. In Nederland wordt Schmidt, de Generalkommissar zur besonderen
Verwendung geïnstalleerd als hoofd van de HSV, de Hauptabteilung Sociale Verwaltung. 93
De HSV is een onderdeel van Sauckel’s ronselapparaat. Van april 1942 tot april 1943 worden
enkele grote ‘uitkamacties’ uitgevoerd, waarbij 64 procent van de geraamde arbeid wordt
gevorderd voor werk in Duitsland. Sauckel is hier niet tevreden mee en zet zijn
ondergeschikte Schmidt, nu bevorderd tot Sauckels’ Beauftragte aan tot meer grondige actie.
Schmidt zit echter in dubio; in zijn hoedanigheid als Generalkommissar zur besonderen
Verwendung is hij tevens verantwoordelijk voor de rust en orde in Nederland. Nodeloos
gezegd is de gedwongen arbeidsinzet daarvoor niet bevorderlijk. Hierbij komt dat Sauckel
verzet ondervindt van Speer, die de oorlogsproductie in Nederland draaiende wil houden. 94
Toch krijgt Schmidt, via Verwey medewerking van de arbeidsbureaus. De directie van die
bureaus voert eerst protest, maar wordt geleidelijk gedwongen om de maatregelen te
91
B.A. Sijes, De Arbeitsinzet, de gedwongen arbeid van Nederlanders in Duitsland, 1940-1945, 664-5.
92
Ibid. 665.
93
Ibid. 667.
94
Ibid. v.a. 179, en 667.
32