Emel nr.31, anul 81 - Tatar.ro

<strong>Emel</strong>
Sayı/Nr. 31, Temmuz/Iulie 2011
altındaki “Terciman”(1883- 1914 // 1918 gazetası ve onın etrafında toplaşqan munevverler
becergendirler.
Nebar ki, qırımtatar medeniyetinintamırları yavaş-yavaş qurumaqta edi, atta inkilyaptan
evelaynı şu I. Gasprinskinin dayresinde şekillengen uyken nesil vekilleri keçmişni qaralamağa
mecbur ediler. Baqınız, inkilyaptan evelki progresiv edebiyat içtimaiy ve milliy musavilikke
çağırıp, cemiyet arasındaki ahliyaki ve maneviy turgunlıqqa qarşı baş kotergen yanı qaramanı
vucütqa ketirgen. Bu sıranı A. S. Ayvazov ( “Neden bu ala qaldıq”1907 s. ) ve A. Çergeev ( Eşit
mevta ne söylüyor, 1909 s. ) açalar. U. Ş. Toqtargazı, A. Çergeev, C. Kermencikli, genç Ipçiolarnın
yüz bermekte olğan adiselerge munasebetlerini ifadelegen satırlarnı yarata ediler: bu şairler pasiv
narazılıqtan anlı areketlerge keçmege çağıra ediler, çünki olar ünsan ve butün halqnın bahtlı ayatı
yalınız şahsiyetnin içtimaiy kerginligi saesinde kerçekleşebilecegini ozleri anlay ve aynı şeylerni
milliyetine de anlatmağa ıntıla ediler. Bunı, mesela, Cemil Kermençiklinin inkilyaptan evel
yazılğan satırları tasdiqlay:
<strong>Tatar</strong>! Niçün baş ustünde dalğalanmay kok sancaq?
Niçün uç-dört hayne sen oluyürsın oyuncaq?
Yoqsa halya kerametmi bekleyursın onlardan?
Yoqsa halya kemigine dayanmadımı pıçaq?
( Son söz, 1917 s. )
Bu – milletnin ileri ğaeli vekillerini anlı siyasi areketlerge ilhamlandırğan bediy söznin kuçü
edi. Aqmma içtimaiy buhranlar ve cemiyetteki perişanlıq muyti vaziyetni daa ziyade zorlaştırğan.
Halqnı ise keçmişnin, ana-babalar kutken adet ve ananelernin sıcağı qızdıra edi, olarnın keri
qaytmasını arz etken halq meşaqatlı allarğa dayanmağa mecbur edi. Bese-belli, kısmen bunda -
tatarlıqtan – uzaqlaşuvda - kormek mumkün yığirminci senelerdeki “inkilyabiy şairlerni” ayatnı ve
etraftaki muytni yahşı bilmeyuvlerinin sebeplerini. Şunın içün olarnın “eserlerinde meseleler yerine
levhalar, taliller yerine tafsiller, canlı tipler yerine “Şark”, “Garb”, gibi geniş alemler.” (B. Çobanzade)
bulunmaqta edi.
(devam)
Într-o analiză de conŃinut, criticul literar afirmă că poemele artistic realizate pierd prin rimă.
Prin exemplificare se opreşte asupra rimelor mai puŃin potrivite din creaŃia lui K. Geamanaklî.
Autorul acestui articol ( Ayvazov) se miră: Oare – zice- de ce el, la ultimele două versuri folo
seşte termeni cu acelaşi înŃeles dar cu ortografie diferită? (să zicem, a străluci şi a luci). Este
identic cu acel procedeu folosit de Cioban-zade când se referă la “boala formalismului”. După
ultimul, formele fiecăruia ( de ex. Puşkin şi Göethe sau Maiacovski şi Bednâi) nu creează greutăŃi în
folosire, dar operele aflate în prag de creaŃie nu deŃin în sine nimic din cele relatate de autorul
acestui studiu. Expresia studiată, termenul, rima, constituie linii importante pentru poeŃii amintiŃi.
Se pare că, opera goală se naşte din lipsa de idei. În realitate, citind la alegere opera vreunui
poet, suntem obligaŃi să-i descifrăm sentimentele, să-i aflăm mesajul. Dar în actul poetic se folosesc
forme cu tendinŃa de a dezvălui unele idei, poeŃii utilizând lexicul experimentat ( futurismul) care
ascunde mesajul şi această situaŃie n-a fost acceptată de cititorul liric, ca o neacceptare a slăbirii
relaŃiei cititor- autor.
Ca o demonstraŃie să preluăm exemplul următor:
Iată cum din natură şi din stările ştiute
Din stelele lunare clare, din firea lor,
Sunt poeŃi ce iau emoŃii şi adună tainele
Ca poporul să-nŃeleagă lupta lor cu vorbele.
Aici sunt termenii “// şuale şi şavle// în traducere //lumină şi rază luminoasă// repetaŃi în aşa
fel că nu le putem considera rime”, ne atenŃionează Asan Sabri Ayvazov, pentru că, după opinia
unui alt specialist, poetul foloseşte termeni în plus, lipsiŃi de sensuri suplimentare, micşorând din
forŃa poetică. Poetul are obligaŃia să confere sens suplimentar termenului cunoscut. Numai în
17