Untitled - giriş

E. TARĐHSELCĐLĐĞĐN ĐSLAM GELENEĞĐNDE ARADIĞI
DAYANAKLAR
Tarihselci yönelişin felsefî ve metodolojik olarak ilk defa Batı kültür
dünyasında ortaya çıktığı hususunda görüş birliği olmakla beraber, bu tartışmalarda
öne çıkan husus Đslam geleneği içerisinde bu yönelişe imkân tanıyacak argümanların
mevcudiyeti iddiasıdır. Bu bağlamda Taha Cabir el Alvanî, tarihselci yaklaşımı
benimseyenlerin Kur’an’ın tarihsel bir metin oluşuna, Kur’an’ın dili, nüzûl sebepleri,
Arabî çevreyle ilgili konularla Arap örf-âdetleri, Kur’an kıssaları ve sınırlı sayıdaki
nassla bütün insanlığın eylemlerine çözümler getirmenin imkânsızlığı hususlarının
delil olarak getirildiğini belirtir. 53 Ayrıca Kur’an’ın yaratılmışlığı, Hz. Ömer’in
uygulamaları, hükümlerdeki maksat vb. konular da tarihselcilik tartışmalarında sık
sık öne çıkmaktadır. Dolayısıyla bu bölümde biz de bu konuları tarihselcilikle
ilişkileri açısından ele alıp inceleyerek tartışmak istiyoruz.
I- Halku’l -Kur’an ve Tarihselcilik
Đslam aleminde, hicrî II. asrın sonlarından III. asrın ilk çeyreğine kadar
oldukça sert tartışmaların yaşanmasına neden olan ve neredeyse Mu’tezile
mezhebinin ismiyle beraber zikredilen Kur’an’ın yaratılmışlığı meselesi tarihselcilik
tartışmalarında sıkça gündeme gelmektedir. Tarihselci düşüncenin önemli
isimlerinden Muhammed Arkoun bu konudaki düşüncelerini isbatlama sadedinde
Kur’an’ın yaratılmışlığı meselesinin sorunsal bir şekilde yeniden ele alınması
gerektiğini belirtir. Arkoun’a göre Kur’an’a yaklaşımda bir metodun diğerine
nazaran bir meşrûiyet sorunu yaratmadığı gibi anlaşılma ve yorumlanma noktasında
da Kur’an metninin diğer metinlerden herhangi bir farkı yoktur. 54 Yani bir
Müslüman, Kur’an’a herhengi bir felsefî veya edebî metne yaklaştığı gibi
yaklaşabilir. Arkon’a göre Mu’tezile, Kur’an’ın yaratılmış olduğunu ileri sürerken
vahiyle ilgili bir kuram geliştirmişti. Bu da “vahyi yayıldığı toplumların somut
tarihine bağlama” 55 girişimidir. Gerçekten Mu’tezile, Kur’an’ın yaratılmışlığını
söylerken, -Arkoun’un da iddia ettiği gibi- vahyin tarihselliğini ortaya koymak ve
vahyi geldiği toplumun somut olaylarıyla birebir örtüştürme gayretiyle mi bu iddiada
bulunmuştur Bu sorunun cevaplanabilmesi için Mu’tezile ile Ehl-i Sünnet arasında
yaşanan tartışmalara kısaca göz atmak gerekecektir.
Kur’an’ın yaratılmışlığı konusundaki tartışmaların nereden kaynaklandığı
hususunda farklı görüşler mevcuttur. Bu tartışmaların bir taraftan dahilî sebeplerden;
53 El-Alvanî, Tâhâ Câbir, Hâkimiyyetü’l Kur’an, el-Ma’hedü’l Alemî li’l Fikri’l İslâmî, 1. Baskı, Kahire 1996, s.34-35.
54 Arkoun, Muhammed, el-Fikru’l Arabî, Arapça’ya çev: Adil Avva, Menşurâtu Uveydât, 3.Baskı, Beyrut 1985,
s.19.
55 Arkoun, Muhammed, ‘’İslâm’ı ve Laikliği Yeniden Düşünmek’’ Avrupada Etik, Din ve Laiklik, çev: Sosi
Dolanoğul, Metis yayınları, 1. Baskı, İstanbul 1995, s.22.
45