Untitled - giriş

gerekir diyen’’ 63 diyen Kadî Abdulcebbar kelamı, ‘’algıyla bilinen ve idrak edilip
işitilen, dilde cereyan eden, belli bir tarzda peşpeşe, düzenli ve dizili olarak bulunan
harflerdir’’ 64 şeklinde tanımlar.
Fizikî dünyadaki kelamın nitelikleri neyse, Allah’ın kelamının da özellikleri
aynıdır. Đnsanların bilip tanıdığı kelam ses cinsindendir, kulun gücü dahilindedir,
algılanan bir arazdır, sürekliliği yoktur, bir mahalde bulunma özelliği vardır, cümleye
hulul etmesi zorunlu değildir, sıfat olarak değil, kendisini varlık alanına çıkaran, fiil
olarak işleyenle birlikte bulunmaktadır. Kelamı fiil eden, kelam sahibi (mütekellim)
dir. 65 Kelam ses olunca, kalpte bulunan bir mana değil, işitme özelliği olan bir
mânâdır. 66
Kadî Abdulcebbar’a göre, Kur’an’ın, önümüzde duran ve yaratılmış
kelimelerde bulunan ma’kul anlamından başka kadim olan bir anlamı yoktur.
Kelamullah dediğimiz şey, yaratılmış olarak bize sunulmuş Kur’an’dan başka bir şey
değildir. 67 Kâdî Abdulcebbar, kelamın ses ve harflerden oluştuğundan jareketle bir
mahalde bulunmasını zorunlu görür. Ona göre bir mahalde var olan şeyin kadim
olması imkânsızdır. 68
Kelamullah’ın yapısı hakkındaki ihtilaftan dolayı Ehl-i Sünnet ve Mu-tezile
Kur’an yaratılmışlığıhakkında farklı kanaatlere varmışlardır. Mu’tezile âlimleri, bir
şeyin kelem olarak nitelendirilebilmesi için ses ve harflerin bulunmasını zorunlu ve
yeterli şart olarak görürler; yani kelâm dediğimiz şey, harfler ve seslerle dile gelen
anlamlardır; kelâm bunun ötesinde başka bir anlama sahip değildir. Sonraki dönem
Ehl-i Sünnet âlimlerine göre ise kelâm lafzı iki anlama gelir. Birincisi, fiziksel
konuşmaya tekaddüm eden ve insanın iç dünyasında vuku bulan enfüsi konuşmadır
(hadîsu’n-nefs). Kelâm, ikinci anlamı itibarıyla,bir tertip içinde gerçekleşen ses ve
harflere işaret eder; bunlardan birincisi kelam-ınefsî, ikincisi de kelam-ı lafzîdir.
Kelâm-ı lafzî, bir bakıma insanın varlığı ile bütünleşmiş olan kelam-ı nefsinin kabul
edilip edilmemesinden kaynaklanmaktadır. Bir diğer husus da kelâmın, Allah’ın fiili
mi sıfatımı olduğu konusudur. Ehl-i Sünnet, kelâmı Allah’ın sıfatı olarak
görmektedir. Her iki taraf da kendi görüşlerini desteklemek için aklî ve naklî delillere
başvurmaktadır.
Kısaca şunu söylememiz mümkündür: Kur’an’ın yaratılmışlığı konusundaki
tartışmanın ve ihtilafın özü, Allah’ın kelam sıfatının mahiyetiyle ilgili tartışmalara
dayanmaktadır. Aslında Kur’an, Allah’ın mütekellim olduğunu belirtmekte, bunun
63 Kâdî Abdulcebbar, el-Muğnî, VII, 6.
64 Kâdî Abdulcebbar, el-Muğnî, VII, 3.
65 Kâdî Abdulcebbar, el-Muğnî, VII, 5.
66 Kâdî Abdulcebbar, el-Muğnî, VII,59.
67 Kâdî Abdulcebbar, el-Muğnî, VII, 15.
68 Kâdî Abdulcebbar, el-Muğnî, VII, 23.
47