Untitled - giriş

sahip olmadığı anlamları yükleyerek veya Arap dil kurallarıyla ilişkisi olmayan
anlamlara kelimenin taşınması sûretiyle yapılan aşırı yoruma itirazdır, başka bir şey
değildir. Ama tarihselci yaklaşım, ayetleri nazil olduğu tarihsel bağlamda anladıktan
sonra günümüze taşırken yaptığı yorumlarda, bu ifadeleri çoğu kere aşırı bir şekilde
yorumlamaktadır. Aşırı yorum karşıtı Şâtıbî’den, aşırı yorum taraftarı tarihselci
yaklaşıma dayanak çıkmaz.
Kur’an ayetlerinin yorumlanmasında maslahata yapılan vurgu da tarihselci
yaklaşımın önemli dayanaklarındandır. Kanaatimizce tarihselci yorumcular, nass ile
maslahat çatıştığında maslahatın öncelenmesi gerektiğini iddia eden Tûfî’den daha
ileri bir noktadadırlar. Zira Tûfî, salt muamelata dair ahkâmda maslahatın takdim
edilmesini söylerken; tarihselciler, bunu daha da genelleştirerek mukadderât denilen
-miras payları ve iddet sayıları gibi- alanı da kapsayacak şekilde genişletmektedirler.
Hâlbuki maslahat ve mefsedet kavramlarının tayin ve tesbitindeki rölatif durum, bu
delillere istinaden açık bir Kur’anî hükmü değiştirmeye imkân sağlamayacak şekilde
kaygan bir zemin oluşturmaktadır. Bize göre bu kaygan zeminden kurtulmanın
yegâne yolu, açık ve sabit olan nassın hükmüne itibar etmek ve maslahatı orada
aramaktır. “Allah biliyor, siz bilmiyorsunuz” 328 ilahî uyarısı da bunu vurgular.
Değerler karmaşasına itilmiş toplumlara hakim olmuş bulunan olguları hakikat ve
maslahat kabul ederek, nassın sabit hükmünü değiştirmek yanılgıya düşürür.
Her şeyden önce Đslâmî bir bilgi teorisi, şu ön kabul temelinde gelişmek
zorundadır: Đnsan, aşkın bir referansa tâbi olmaksızın çoğu kere kendi maslahat veya
mefsedetinin nerede olduğunu tayin edecek bir güce sahip değildir. Böyle bir
referans olmaksızın giriştiği tayinler, kendisini aşkın bir güç olarak görme anlamına
gelebileceği gibi, çoğu kere yaptığı maslahat ve mefsedet tayinlerinde tam tersi
sonuçlar doğabilecektir.
Đsâm dünyası son birkaç yüzyıldır askerî, siyasî ve ekonomik açıdan geri bir
durumdadır. Bu olgu, Müslüman bilinci etkilemekte ve onların Kur’an’ı anlama
eylemlerinde baskın bir hal almaktadır. Buna mukabil Batı’nın içinde bulunduğu
durum onun düşüncelerine karşı bir güven ve sempati uyandırmaktadır. Hiçbir
yorum, içinde yaşanılan siyasî, sosyal ve ekonomik durumdan bağımsız değildir.
Nasıl ki 19. yüzyılda tüm dünyada bilimsel çalışmaların revaçta olduğu bir dönemde
bilimsel tefsir yaygın bir hal almışsa, bugün Đslam dünyasının mevcut durumu da
tarihselci yönelişin ortaya çıkışında önemli bir etkendir. Bu verili durum, Kur’an’ı
anlama ve yorumlamada çoğu kere Kur’an’daki anlamı yakalamak yerine ona anlam
yüklemek şeklinde tezahür etmektedir.
Kanaatimize göre Hz. Ömer’in kimi ictihad ve uygulamaları, sabit bir Kur’an
ahkâmını değiştirmek değil ya bir başka nassı uygulamak veya illete bağlı olarak
328 Bakara, 2/232.
96