Untitled - giriş

yani Đslâmî nasslar üzerinde düşünmekten veya Đslam toplumunda görülen siyasî
toplumsal olaylardan zuhur ettiğinden söz edilirken diğer taraftan dış tesirlerden söz
edenler de mevcuttur. 56 Bu dış tesirlerin de Yahudilik, Hristiyanlık ve Yunan
felsefesi olduğu belirtilmiştir. 57 Her iki görüşü mezceder bir şekilde Đslâm’ın kendi
içinden kaynaklanıp, Hristiyanlardan etkilenilmiş olabileceği ihtimali üzerinde de
durulur. 58
Mu’tezile’nin halku’l-Kur’an’ı kabul etmesini Hristiyanlığa bir tepki olarak
görmek mümkündür. Đsa Mesih’in kıdemine inanan Hristiyanlara karşı Allah’ın
kelamının kadim olması tevhide aykırı görülmüştür. Buradan Đsa Mahluk olduğu
gibi, Kur’an’ın da mahluk olması gerektiği neticesine varılmıştır. Mu’tezile, ayetlerin
zahirî anlamı Kelamullah’ın kıdemini çağrıştırsa bile bunları bu kıdemi nefyedecek
bir şekilde te’vil etmiştir. 59 Mu’tezilî âlimlerin önde gelenlerinden Kâdî
Abdulcebbar(ö.415/1024), “sıfatları kabul eden Sünnilerle, Allah tek cevherdir ve
aynı zamanda üç uknumdur(unsur, esas), ezelî hayata sahip, ezeli kelamla
mütekellimdir diyen Hristiyanlar arasındaki fark ifade şeklinden başka bir şey
değildir” 60 der. Abbasî halifesi Me’mun, Halku’l Kur’an’ı tartışırken Kur’an’ın
mahluk olmadığını savunanları, Allah’ın kelimesi olan Đsa’ya mahluk değildir diyen
Hristiyanlara benzemekle suçlamış, Allah’ın dışındaki her şeyin mahluk olduğundan
hareketle Kur’an’ın mahluk olduğunu iddia etmiştir. 61 Mu’tezile, yaratılmış bir Đsa
tasavvuruyla yaratılmış bir Kur’an tasavvurunun bir paradoks oluşturmayacağı
düşüncesinden hareketle, Kur’an’ın yaratılmışlığını iddia etmiştir. Ve böylece
Hristiyanlarla rahat ve tutarlı bir şekilde mücadele etme imkânı bulunacağı
kanaatindedir
Kâdî Abdulcebbar’a göre sıfatlar önce şahidde bilinir, anlaşılır, sonra
benzerinin gaibde olduğuna hükmedilir. Şahidde ispatlanmamış bir hükmün gaib için
geçerli olması imkânsızdır; bu bilinmeyen bir şeyin iddiası olur. Sıfat şahidde başka,
gaibde başka olamaz. 62 Bu temel metottan hareketle Kâdî Abdulcebbar, kelamı,
biizm bildiğimiz kelamın nitelikleriyle niteler. ‘’Bir şeyi tanımlamak o şey hakkında
bilgi sahibi olmanın bir bölümüdür; çünkü onu tanımlamadaki amaç, efradını cami’
ağyarını mani’ bir çerçeve belirlemektir, bunun için işe kelamın tanımıyla başlamak
56 Corbin, Henry, İslâm Felsefesî Tarihi, çev: Hüseyin Hatemi, İletişim Yayınları, İstanbul 1994, s.213.
57 Tritton, A.S., İslâm Kelâmı, Çev: Mehmet Dağ, AÜİF Yayınları, Ankara 1983, s.59.
58 Watt, W. Montgomer, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev: E. Ruhî Fığlalı, Umran Yayınları, Anakra 1981
s.313.
59 Corbin, Henry, İslâm Felsefesî Tarihi, s.212.
60 Kâdî, Abdulcebbar, Ebu’l- Hasen b. Ahmed el-Hemedânî, Şerhu’l-Usuli’l Hamse, nşr. Abdulkerim Osman, Kahire
1965, s.295.
61 Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tarihu’t –Taberî, thk. Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim, Daru Suveydan,
Lübnan trs. VIII, 635.
62 Kâdî, Abdulcebbar, el-Muğnî fi Ebvabi’t-Tevhid ve’l Adl (Halku’lKur’an), thk.İbrahim el-Ebyârî, Matbaatü Dari’l
Kütüb, 1. Baskı, Kahire 1380/1961, VII,53.
46