Diaspora shqiptare dhe - Lajme / News Albemigrant

shqiptare” 34 , në të cilin Profesor Ajeti i bënte një paraqitje të veçantë veprës së
leksikologut të dalë nga djepi i arbneshëve të Zarës Kruno Krstić 35 .
Pavarësisht prej paraqitjes mjaft sintetike që i bënë linguistit të dalë nga lagja e
arbëreshëve të Italisë Mark la Pianës, për një sintezë të plotë të veprës së tij mjeshtrit tonë
i mungonte informacioni i plotë. Kjo është arsyeja pse në shqyrtimin e disa prej çështjeve
themelore studiuesi ynë jo njëherë mbështetej në referenca të zgjeruara të mendimit
gjuhësor të Profesor Jup Kastratit (probleme të historisë së gramatikës), në referenca të
mendimit kryesisht kritik të Profesor Besim Bokshit (për probleme të gjuhësisë
ballkanike), në referenca sintetizuese të diskutuara kryesisht te leksiku historik nga
Profesor Eqrem Çabej (për çështje të etimologjisë) etj.
Për historinë e albanologjisë është me interes vendi që Profesor Ajeti i bëri Pianës
në studimet albanologjike të dijes italiane dhe asaj arbëreshe, duke e vendosur pranë
Carlo Tagliavinit dhe Matteo Bartolit në njërën anë dhe pranë Dhimitër Kamardës në
anën tjetër. Pasi ia njeh meritën për nxjerrjen në rend të parë, hipotezën ilire të vendit të
formimit të gjuhës shqipe dhe sidomos për kalimin e saj nga “pellazgjishtja” e Dhimitër
Kamardës në ilirishten e albanologëve të gjysmës së parë të shekullit XX, Profesor Idriz
Ajeti kontributin e Mark la Pianës e sheh në dy drejtime: në kontributin e tij për botimin
dhe studimin e letërsisë së vjetër arbëreshe dhe në kontributin e tij për studimet
linguistike, kryesisht në fushë të gramatikës historike dhe në fushë të etimologjisë.
Ndonëse, si shkruan autori ynë, dija për Mark la Pianën do të jetë e plotë vetëm kur
të jenë botuar dy veprat e tij fundamentale ”Gramatika historike e shqipes” dhe “Fjalori
etimologjik i shqipes”, kjo nuk e pengon që të nxjerrë përfundime thelbësisht historike:
“Asnjë gjurmues, i vjetër a i ri nga radhët e studiuesve të degëzimeve gjuhësore
albanistike në truall të Italisë, nuk kishte depërtuar aq thellë në thelbin e çështjeve
gjuhësore të shqipes, ku u gjend arbëreshi Mark la Piana” 36 .
Dy dekada më parë, doli nga shtypi një fjalor dialektor i arbëreshëve të Zarës.
Autori i këtij fjalori i dha gjuhësisë shqiptare dhe sidomos dialektologjisë historike të saj
një vëllim prej 5000 njësish leksikore. Fjalori qe pritur me konsiderata të larta po edhe
me diskutime të natyrës metodologjike, përmbajtësore dhe gjuhësore. Gjurmuesi i
dikurshëm i këtij areali dhe studiuesi i pasionuar që përmes një fjale, një veçorie fonetike,
morfologjike dhe dialektore, shpesh i është kthyer kësaj pasurie gjuhësore kombëtare,
shpejt e mori në dorë dhe ia bëri vendin në historinë e albanologjisë, si një prej botimeve
të rëndësishme gjuhësore për arealin e moçëm të shqipes së shekullit XVII-XVIII, dhe
këtë e bëri jo duke përimtuar sipas parimeve të tij disa fjalë të karakterit historik, por
duke e vënë këtë vepër përballë veprave më të rëndësishme të autorëve: Mikloshiq,
Weigand, Tagliavini, Ajeti, të cilat për më se dy shekuj kishin mbledhur dhe kishin sjellë
pasurinë e pashtershme të shqipes së hershme.
III. 3. Prej albanologjisë deri te ballkanistika
Në kërkim të problemeve të veçanta në fushë të gjuhësisë krahasimtare, Profesor
Idriz Ajeti ka shkruar edhe një sërë studimesh e syzimesh albanologjike për albanologë
dhe shkolla nacionale, të cilat për shumë dekada kanë përparuar mendimin shkencor në
fushë të albanologjisë. Institucioni, përkatësisht vendi më ideal ku mund të paraqiteshin
dhe madje të diskutoheshin disa çështje të kësaj natyre ishte Seminari. Ligjëratat,
34 Shih, Vepra 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 91-94.
35 Shih, Rječnik govora zadarskih arbanasa, Zadar, 1987.
36 Vep. e cit., f. 76.