Show publication content!

64 PISMO PG
wrócić klęski nazistowskich Niemiec, która
dotykła również Niemieckiego Towarzystwa
Fizycznego jak i samego Ramsauera.
Po bezwarunkowej kapitulacji Alianci
rozwiązali wszystkie partie i organizacje
w Niemczech. O kontynuacji działalności
naukowo-badawczej nie było co myśleć.
Berlin, a wraz z nim większość urządzeń
badawczych legły w gruzach, a to co jeszcze
funkcjonowało zostało zdemontowane
przez radzieckie jednostki specjalne i wywiezione
do ZSRR. Dotyczyło to także AEG–
Instytutu Badawczego. Ramsauer musiał
zająć się inną działalnością. Oddał się więc
do dyspozycji zarządu Technische Hochschule
w Berlinie-Charlottenburgu, który
po ponownym otwarciu uczelni, wiosną
1946 r. powołał go na dyrektora po zmarłym
Hansie Geigerze. Na początku chodziło
tylko o zapewnienie możliwości kształcenia
dla licznie wracających studentów. O pracy
badawczej nie mogło być jeszcze mowy,
gdyż w konsekwencji zniszczeń wojennych
i demontażu, brakowało nie tylko środków
ale również alianckie zakazy badawcze
bardzo je zawęziły. Działalność Ramsauera
w latach powojennych musiała w znacznej
mierze ograniczyć się do rekonstrukcji wykładów
i doświadczeń. Ponadto reaktywował
on swoje zainteresowania w zakresie
pedagogiki i historii fizyki.
Wydana w 1953 r. książka „Grundversuche
der Physik in historischen Darstellung”
to opracowanie około pięćdziesięciu
eksperymentów z historii fizyki od Galileo
do Hertza, ujętych w nowym spojrzeniu
i interpretacji 17 .
Dieter Hoffmann jest Kierownikiem
Zrzeszenia Branżowego Fachverband
Geschichte der Physik.
Studiował fizykę na Uniwersytecie
Humboldta w Berlinie, gdzie
doktoryzował się a następnie habilitował
w dziedzinie historii nauki.
W latach 1976-1991 prowadził
badania naukowe w Akademii
Nauk NRD, w późniejszych latach
otrzymał stypendium Humboldta,
współpracował z Urzędem Do
Spraw Fizyki i Techniki (Physikalisch
– Technische Bundesanstalt). Od
1995 roku jest pracownikiem Instytutu
Maxa Plancka a od 2004 roku
również adiunktem na Uniwersytecie
Humboldta w Berlinie.
Dieter Hoffmann uważany jest
za wybitnego znawcę historii nauki
i fizyki XIX i XX wieku.
„Ramsauer – Qualle” 1943/49
Wykazując ich doniosłość dla rozwoju
fizyki, Ramsauer stał się nijako ojcem postępowego
kierunku badań w nowożytnej
historii fizyki i dydaktyki 18 .
Raumsauer przyczynił się ponadto do
wznowienia działalności Towarzystwa Fizycznego.
Wskutek podziału Niemiec było
to początkowo możliwe tylko na gruncie
lokalnym, dopiero po rozpoczęciu działalności
towarzystw fizycznych w latach powojennych
w zachodniej strefie okupacyjnej,
reaktywowano w 1949 roku w Berlinie Zachodnim
Niemieckie Towarzystwo Fizyczne.
W grudniu 1949 r. zgromadzenie założycielskie
wybrało Carla Ramsauera na
przewodniczącego, tym samym mógł on
płynnie nawiązać do swojej działalności
z okresu przedwojennego.
Ta ciągłość spotkała się jednakże z krytyką
niektórych członków i kiedy trzy lata
później zaproponowano mu honorowe
członkostwo Towarzystwa odnotowano
„iż postawa Pana R. w czasach panowania
nazistów była niejednoznaczna” 19 .
Oponenci stanowili jednakże mniejszość,
co należy tłumaczyć tym, iż Towarzystwo
Fizyczne w pierwszych dziesięcioleciach
powojennych – podobnie jak całe
społeczeństwo zachodnioniemieckie –
w dużym stopniu kierowało się potrzebą
stabilizacji.
Niemcy nie byli zainteresowani rozliczeniem
się z nazistowską przeszłością, co
najwyżej wyrażali milczący sprzeciw.
Tuż po wojnie Ramsauer oraz dawni
czołowi przedstawiciele Towarzystwa Fizycznego
starali się przedstawić działalność
Towarzystwa w okresie Trzeciej Rzeszy
w korzystnym świetle.
Forum wymiany myśli stało się półoficjalne
pismo Towarzystwa Fizycznego noszące
tytuł „Physikalische Blätter”.
W artykułach takich jak „Zur Geschichte
der Physikalischen Gesellschaft in der
Hitlerzeit” 20 starano się usprawiedliwić,
a wręcz zmitologizować działalność Towarzystwa
w okresie Trzeciej Rzeszy. Przemilczano
przy tym gotowość Towarzystwa
Fizycznego i samego Ramsauera do współpracy
z nazistami oraz brak solidarności
z żydowskimi członkami Towarzystwa.
W wielu tekstach Ramsauera z okresu
przedwojennego można było odnaleźć
kłopotliwe fragmenty, które po 1945 roku
zostały usunięte bądź zmienione.
I tak w artykule „Die Schlüsselstellung
der Physik für Naturwissenschaft, Technik
und Rüstung” z 1943 roku czytamy,
że „procesy rozwojowe nowej techniki
i nowej nauki przyrodniczej związane są
z umysłowym potencjałem rasy” 21 , ale już
w zbiorze jego pism z 1949 z tytułu zniknęło
słowo „Rüstung” (zbrojenie) a w artykule
jest mowa o „umysłowym potencjale
całego narodu” 22 .
Mimo kontrowersji wokół przeszłości
Ramsauera, w ostatniej dekadzie życia
cieszył się on ogólnym szacunkiem i międzynarodowym
uznaniem.
Dwa lata po przejściu na emeryturę
w Wigilię Bożego Narodzenia 1955 roku
umiera w Berlinie w wieku 76 lat.
Dieter Hoffmann
Max Planck Institut
für Wisenschaftsgeschichte
Ilustracje do artykułu dostarczył autor
Gabriela Żelewska
Centrum Języków Obcych
1. E. Crawford, J. L. Heilbron, R. Ullrich :
The Nobel Population 1901–1937. Berkeley
1987, s. 106, 124
2. Patrz biografia H. Gobrecht, Carl Ramsauer,
w: Berlinische Lebensbilder, Naturwissenschaftler.
Berlin 1987, s. 263–275
3. O odbiciu rykoetowym. Dysertacja in-
Nr 10/2010