raport z realizacji III edycji Programu Obywatel i Prawo

Dostęp do nieodpłatnej pomocy prawnej – propozycje zmian
41
czywistą pomoc, a nie utrzymanie sieci biur). Upraszczał też bardzo procedurę
przyznawania pomocy, choć zaproponowana formuła odwołania
od odmowy przyznania pomocy w ramach zwykłej drogi cywilnej wzbudza
poważne wątpliwości. Projekt zbliżał świadczeniodawcę do potrzebującego,
przenosząc ciężar pomocy z okręgu na powiat. Poszerzył także
znacznie krąg podmiotów uprawnionych do świadczenia pomocy. Jego
poważną wadą było jednak to, że ograniczał się wyłącznie do pomocy
prawnej pozasądowej (do sformułowania tzw. pierwszego pisma procesowego
włącznie), pozostawiając na boku pomoc prawną kwalifikowaną.
Pomimo wad oba projekty są bardzo ważnym dorobkiem, z którego
przy obecnych pracach trzeba korzystać, oczywiście przejmując pomysły
dobre, a rezygnując ze złych.
Dostęp do pomocy prawnej – dotychczasowe zmiany prawa
i praktyki
Pomimo braku reform całościowych w ostatnich kilku latach dochodziło
do zmian prawa regulującego poszczególne aspekty pomocy prawnej.
Część zmian miała pozytywny, reformujący charakter, jednak część
była niestety krokiem wstecz – ograniczała dostęp do pomocy prawnej.
Wymieńmy najważniejsze zmiany ostatnich lat.
Do zmian negatywnych zaliczyć można następujące:
– zmiany w kodeksie postępowania karnego 9 (obowiązujące
od 1 lipca 2003 roku, art. 79 § 4, art. 80, art. 321 § 1 i 3 k.p.k.); ich celami
było przyspieszenie procesu oraz eliminacja nadużywania instytucji obrony
z urzędu, de facto jednak bez całościowego reformowania tej instytucji
ograniczyły one znacznie dostęp do pomocy prawnej (ograniczenie
zakresu obrony obligatoryjnej oskarżonego w określonych przypadkach;
wątpliwości co do poczytalności oskarżonego i pozbawienia go wolności
oraz ograniczenie dotyczące zaznajamiania się oskarżonego w obecności
obrońcy z materiałami postępowania),
– zmiany w kodeksie postępowania cywilnego 10 (obowiązujące
od 5 lutego 2005 roku; między innymi art. 5, 87, 212, 477 prim) ograniczające
działanie sądu z urzędu (między innymi w sprawie udzielania
stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwo-
9
Ustawa z 10 stycznia 2003 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego
(Dz. U. z 2003 roku, nr 17, poz. 155).
10
Ustawa z 2 lipca 2004 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
(dodatkowo znowelizowana 22 grudnia 2004 roku), Dz. U. z 2004 roku, nr 172, poz. 1804
oraz Dz. U. z 2005 roku, nr 13, poz. 98).