raport z realizacji III edycji Programu Obywatel i Prawo

Dostęp do nieodpłatnej pomocy prawnej – propozycje zmian
59
nymi. Osoba prawna, ani inna jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowości prawnej, ale mająca zdolność sądową (np. spółka jawna)
– nie mają możliwości ubiegania się o ustanowienie dla nich pełnomocnika
z urzędu. Tak jest interpretowany przez sądy art. 117 k.p.c. Uznaje się,
że ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jako instytucja tzw. prawa ubogich
przysługuje tylko osobom fizycznym. Przyjmuje się, że jeżeli osoba
prawna nie ma środków na pełnomocnika, to powinna zostać zlikwidowana,
a nie dostawać pomoc od państwa, w postaci pokrycia kosztów adwokata
czy radcy.
Nowy system powinien utrzymać te rozwiązania, dotyczące postępowań
sądowych. Dostęp do abstrakcyjnej informacji prawnej nie powinien
być ograniczany dla nikogo. Natomiast jeśli chodzi o dostęp do pomocy
prawnej pozasądowej, uprawnienie do uzyskania tej pomocy powinno
przysługiwać przedsiębiorcom prowadzącym jednoosobową działalność
gospodarczą. Powinni być oni traktowani jak osoby fizyczne, którymi
de facto pozostają. Warto jednocześnie popularyzować dobre praktyki,
dzięki którym przedsiębiorcy będący w nadzwyczajnej sytuacji mieliby
możliwość uzyskania pomocy – na przykład ubezpieczenia od pomocy
prawnej dla przedsiębiorców (organizowane przez organizacje przedsiębiorców)
czy specjalne „kliniki prawa” (uniwersyteckie lub w ramach
korporacji prawniczej i programów pro bono) specjalizujące się w pomocy
dla przedsiębiorców.
Majątkowe kryteria przyznawania pomocy prawnej
Informacja prawna, której udzielanie jest obowiązkiem państwa, powinna
być wolna od jakichkolwiek opłat i dostępna dla wszystkich. Kryteria
majątkowe dotyczące przyznawania, zwłaszcza pomocy prawnej
pozasądowej, ale i sądowej (choć z pewnymi wyjątkami, zob. kolejny
punkt), powinny być obiektywne i ujednolicone w skali kraju. Obecnie
istnieje znaczna dowolność w ocenie. Decyzja o przyznaniu nieodpłatnej
pomocy prawnej powinna zależeć od rzeczywistej sytuacji majątkowej
wnioskującego. Praktycy niejednokrotnie podnoszą, że wiele osób tę pomoc
wyłudza, a inne, rzeczywiście potrzebujące, pomocy nie uzyskują.
Oba projekty ustaw, z 2005 i 2007 roku, wprowadzają obiektywne kryterium
majątkowe (choć w różnej wysokości). To dobry kierunek i należy
go zachować. Warto jednak rozważyć przyjmowanie za kryterium wyższego,
tzw. minimum socjalnego, a nie, jak to czynią projekty, minimum
egzystencji. Można także, wzorem innych państw, wprowadzić „drabinkę”
dochodów, i pokrywanie przez wnioskujących części kosztów pomo-