povelja dec 14

53helsinška poveljadecembar 2014Iz osmanske baštinemakedonskog, grčkog i bugarskog područja. SredinomXVI veka u beogradskoj posadi bilo je najvisevojnika iz Bosne, pa iz Hercegovine, Moreje, Fenera,Janine, Soluna, Agriboza i Skoplja. Zanimljiv je nacionalnisastav pripadnika sultanske konjice iz 1578.godine. Desno krilo ove konjice broji 528 duša,od kojih su 214 (ili 40 odsto) iz Rumelije, dok ih jeiz azijskog dela carstva samo 36 (odnosno neštoispod jednog procenta). Među Rumelijcima ima najvišeBosanaca, Mađara, Albanaca, zatim Hrvata,Bugara, Franaka (Frenk-Evropljanin), Grka, Srba,Slovenaca, Austrijanaca i Nemaca. Ređe se navodimesto porekla (Bitolj, Smederevo, Galipolje, Delvina,Bogdan, Moreja i dr).U redovima timarnika na balkanskim prostorima– a raspolažemo samo nekolicinom turskih popisanastalih do u prve decenije XVI veka – susreću sepretežno oni sa područja Rumelije. U oblasti Brankovica(1455) izbrojali smo samo četvoricu Anadolaca,u Krajištu Isa-bega Ishakovića isto toliko, a uvilajetu Hercegovini (1477) – devetoricu. Jedino se upopisu Albanskog sandžaka (iz 1431/32) nalazi velikibroj Anadolaca: 44 iz Saruhana, 14 iz Kodzailija,8 iz Džanika, po jedan iz Ajdina, Jenisehera, Kesana,Mihalica i Kastamunije.I razni vojni i poluvojni redovi, koji su se popunjavalii hrišćanima i muslimanima, po potrebi su seprebacivali (trajno ili privremeno) iz jedne tvrđave udrugu, pa i u one sasvim udaljene.Pored navedenih pripadnika vojne klase koji sumogli službovati u mestima više ili manje udaljenimod svog zavičaja, i neke kategorije nevojničkog stanovništvamogle su, pod određenim uslovima, privremeno,odnosno trajno napustiti svoja staništa.Zaslužni makedonski turkolog Aleksandar Matkovskitvrdi, u svojoj knjizi Krepoasstvoto vo Makedonija,da, pored raje, koja je bila vezana za zemlju,postoji beraja, koja je obično obuhvatala ne samofeudalnu, odnosno privilegovanu klasu nego i sveone koji nisu bili upisani u popisne (tapu) defterekao raja nekog spahije. Beraja je, znači, opšte ime zasva slobodna lica, a tu su spadali, kako pripadnicifeudalne klase i vojničkih redova, tako i sveštenstvou celini, veliki deo gradskih naselja (sehirli),kao trgovci, zanatlije, gradska sirotinja, pa seljacikoji su imali svoje slobodne baštine ili mulkove,nomadi (Cigani, Vlasi, Juruci), hajmane (čovekkoji nije upisan u popis), razne skitnice I, uopšteljudi bez utvrđenog mesta življenja. Zavisno odstatusa svog gospodara, čak i oslobošeni robovimogli su da uđu u red beraje; takvi oslobođenici– mutak – susreću se u popisima gradskih naselja(početkom XVI veka u Solunu ih je bilo stotinjak).I raja je mogla, odlaskom u grad da se oslobodisvog rajinskog statusa. Ovo je, međutim, biodug i težak put da se dobije status šehirlije, jerje u gradu trebalo boraviti najmanje deset, a najvišečak 50 godina, budući da je u tom vremenuzastarevalo pravo spahije da seljaka silom vratina zemlju. U osmanskoj državi postojala je jošjedna mogućnost da rajetin otkupi svoju slobodu,a to je ona sa plaćanjem posebne takse – ciftbozan resmi – odnosno plaćanjem jednogodišnjegprosečnog prihoda koji bi spahija imao od njega, adavao se najmanje 15 godina. U potrazi za obradivomzemljom mase brđana i osirotelih albanskih seljakaselile su se u manje naseljene ravničarske oblasti,stižući do Niša, Epira, Bugarske i Trakije.Najzad, da bi se izbegao proces čitlučenja (odnosnopretvaranje kompleksa obradivog zemljišta upotčinjenu baštinu) i da bi se preživelo, seljaci uAlbaniji (a sigurno i drugde) preseljavali su se, iliodlazili na privremeni rad u ostale balkanske zemlje.Albanski seljaci zapošljavali su se u rudnicima uSrbiji kao fizička radna snaga. U Carigradu su radili ikao građevinski radnici, prodavci, mesari, salepdžije,dok su gorštake držale, kao najamnike sve pašeu evropskom delu Turske. Među periodične migrante,ističe S. Faroki (Farocqi), spadali su i putujući radnici(Wanderarbeiter, mi bismo rekli, pečalbari), kojisu ponekad išli veoma daleko. Tako su već od krajaXVI veka Albanci odlazili u severozapadnu Anadolijuzapošljavajući se kao čuvari polja i zemljoradnici.Ovu mogućnost koristile su, sigurno i seoske