povelja dec 14

55helsinška poveljadecembar 2014Iz osmanske baštinehodočasnicima posvećivana je, bez obzira na veruposebna pažnja.Uz seljake koji, ispunivši odredene uslove, dolazeu grad postajući vremenom šehirlije, u državiOsmanlija bilo je još niz mogućnosti za vertikalnupokretljivost stanovništva. Osim prelaska na islami danka u krvi (devsirme) – uslova par excellenceza uspon na drustvenoj lestvici – bilo je i drugihmogućnosti za vertikalnu pokretljivost stanovnistva.Osnovni princip „sin raje je raja“ svakako jebio opstevazujući u carstvu, ali se od njega, u odredenimslučajevima, ipak moglo odstupiti. Zna se,primerice, da je 15 lica iz redova raje dobilo 1560.godine timare zbog pokazane hrabrosti u gušenjubune u Debarskoj nahiji. Iako je ovakva praksa izazivalanezadovoljstvo i samih spahija i uleme, njojse, u skladu sa trenutnim potrebama države, zbogLiteratura:A. Aličić, Poimenični popis sandžaka Vilajeta Hercegovina, Orijentalniinstitut, Sarajevo, 1985.F. Bajraktarević, Turski dokumenti manastira sv. Trojice kod Pljevalja,Spomenik SKA LXX1X, Sarajevo 1935. 3–61.O. Barkan, L. Suleymaniye Cami ve Imareti Insaati (1550–1557),Türk Tarih Kurumu, Ankara 1972.D. Bojanić, O nekim odrednicama srpskog stanovništva jugoslovenskihzemalja u turskim popisnim knjigama XV veka, Seoskidani Sretena Vukosavljevića III, 1976. 73–80.D. Bojanić, Sultanska akta izdata na zahtev Dubrovacke republike(1627–1647), Miscellanea 10, Istorijski institut Beograd, 1982.33–202.B. Cvetkova, Izvori za balgarskata istorija, XVI, Turski izvori zabalgarskata istorija, III, BAN Sofija 1972.J. Cvijić, Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje, osnoviantropogeografije, Beograd 1966.S. Faroqhi, Kultur und Alllag im Osmanischen Reich, von Mittelalterbis zum Anfang des 20 Jahrhunderts, München 1995.A. Handžić, Dva prva popisa Zvorničkog sandžaka (iz 1519. I 1533.godine), Akademija nauka i umjetnosti BiH, Sarajevo 1986.B. Hrabak, Albanija od konačnog pada pod tursku vlast do sredineXVIII veka, Iz istorije Albanaca, Zbornik predavanja, priručnik zanastavnike, Društvo istoričara Srbije, Beograd 1969. 45–73.N. Inalcik, Hicri 835. Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-I Arvanid, TürkTarih Kurumu, Ankara 1954.Gy. Kaldy-Nagy, Kanuni Devri Budin Tahrir Defteri (1546–1562),Ankara 1971.H. Martinović, Crnogorski pečalbari u Carigradu i njihova zaštita,Glasnik Etnografskog instituta XXV, 1976, 15–24.Al. Matkovski, Kreposnistvoto eo Makedonija eo vreme na turskotovladeenje, Institut za nacionalna istorija, Skopje 1978.velikog izginuća spahija (kao što je ovde bio slučaj)ipak pribegavalo. Do timara je dolazilo i visokopravoslavno sveštenstvo (mitropoliti, patrijarsi),uz određene obaveze u korist države (a reč je,uglavnom o zadržavanju dela ranijeg poseda). Uspahijski red, shodno pokazanim sposobnostimamogli su da udu i vojnici. Ustvari, raja u poluvojničkimredovima, kao i „privilegovana raja“ imalaje praktično i najviše mogućnosti da izađe iz rajinskogstatusa, odnosno da od raje postane beraja(kao što je bilo i obratnih slučajeva).Pouzdanija i potpunija saznanja o horizontalnoji vertikalnoj pokretljivosti stanovništva bićemoguća tek nakon štedrijeg publikovanja turskihizvora raznih vrsti. Zasad samo pitanje postojanjaodređene slobode kretanja u Turskom Carstvuostaje van spora.Mula Mustafa Beseskija, Ljetopis (1746–1804), Sarajevo 1968.Oblast Braikovića, Opširni katasarski popis iz 1455. godine, I,Orijentalni institut, Sarajevo 1972.Osmanski izvori za islamizacionite procesi na Balkanite (XVI –XIX e), serija izvori, 2, BAN Sofija 1990.M. Stojaković, Braničevski defter, Poimenični popis pokrajineBraničevo iz 1467. godine, Istorijski institut, Beograd 1987.X. Šabanović, Krajište Isa-bega Ishakovića, Zbirni katastarskipopis iz 1455. godine, Orijentalni institut, Sarajevo 1964.X. Sabanović, Turski izvori za istoriju Beograda, 1, Katastarskipopisi Beograda i okoline 1476 – 1566, Istorijski arhiv Beograda,Beograd 1964.A. Shmulevitz, The Jews of the Ottoman Empire in the late fifteenthand sixteenth Centuries, Leiden 1984.K. Schwarz, Osmanische Sultansurkunden des Sinai-Klosters intürkischer Sprache, Islamkundliche Untersuchungen 7, Freuburg IBreisgau, 1970.A. Velkov, Vidove osmanoturski dokumenti, Prinos kam osamanoturskatadiplomatika, Sofija 1986.O. Zirojević, Carigradski drum od Begrada do Sofije (1459–1683),Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 7, 1970, 7–196.O. Zirojević, Dobijanje prava građanstva u Osmanskoj Imperiji (XV-XVII vek), Jugoslovenski istorijski časopis 3–4, 1973, 81–92.O. Zirojević, Kroz novobrdske mahale 1664/65.godine. MiscellaneaXX, Istorijski institut 1990, 7–14.O. Zirojević, Prizren u defteru iz 1571.godine, Istorijski časopisXXXVIII 1991 243–255.O. Zirojević, I. Eren, Popis oblasti Kruševca, Toplice I Dubočice uvreme prve vladavine Mehmeda II (1444–1446), Vranjski glasnikIV, 1968. 377–416.