Nr 318, grudzień 1980 - Znak

CHRYSTIANIZM EliT I MAS W EUROP IE $RODKOWO-WSCHODNIEJ XV W .glerskiego n a Balkanach. W rezultacie Europa chrzeScijaiiska w panstwiei urecld m zaczynala zyc w coraz wi~kszym stopniu we wlasnychniejako ramach, w oparciu 0 wielowiekowll jui tradycj~ wsp61­noty religijnej, a w niemalym stopniu i panstw()wej, z Konstantynopolem.Zerwanie z chrzescijaiistwem zachodnim w oczach Turkowstawalo si~ warunkiem dania pewnej autonomii chrzeScijanom w ichparlstwie. Dzis Europa poludniowo-wschodnia, wyrainie odr~bna odEuropy srodkowo-wschodniej, zaczyna stanowic obszar ciekawychi wainych badan por6wnawczych.Na p6lnocy wielkie obszary prawoslawnych ziem ruskich, uwolnioBew ciElgu XIV- XV w. od zwierzchnictwa mongolskiego, uleglyostatecznie w XV w. trwalemu n a kilka stuleci podzialow i mi~dzy dwa wielkie organizmy panstwowe: Moslkw~ oraz P olSk~ z LitWIl,polllczone u samego schylku unill pod berlem litewsk iej dynastHJagiellonow. Chrzest wielkiego ksi~cia Litwy Wladyslawa JagieUy,odtlld kr6la P olski, i jego malZeiistwo z mlodl\ kr6lowll polSkll,J adwigll Andegawenskll, oznaczaly w skutkach ostatni w Eur opiesredniowiecznej, masowy\chrzest poganskiej dotEld spolecznosci. Alew zbudowanym w cillgll XIV w . paiistwie litewslkirn, m i~dzy Baltykiema Morzem Czarnyro, nie Litwini, ale wlasnie prawoslawni Rusinistanowili przygniatajllcll wi~k szosc ludnosci; takze w XIV w.duze polacie Rusi p oludniowo-zachodniej w lllczon e zostaly do panstwapolskiego. W t en sposob w ramach katolickiego panstwa polsko-litewskiegoznalazla si~ bardzo powaina liczba ludnosci ruso­-prawoslawnej, przodk6w p6miejszych Ukrainc6w i Bialorusin6w.Obok istniej llcej od dawna n a tych ziemiach prawoslawnej organizacjikoscielnej ustalila si~ r6wniez, zwlas21cza na Rusi poludniowo­-zachodniej, organizacja katoliaka. Powstalo arcybiskupstwo z usta­Ion£! w XV w. siedzibll we Lwowie. Natomiast dwie diecezje utworzonena Litwie wlasciwej wlElczone zostaly do starego, polski egoarcybiskupstwa gnieinien ikiego. W ten sposob n a wcale znacznychobszarach chrzescijaiistwa wschodniego, doszlo do bliskiego, silllrzeczy, wsp6lZycia katolik6w i prawoslawnych, ikultury zachodnioiwschodnio-chrzescijaiiskiej. W nieco mniejszej skali 0 podobnychzjawiskach moma tez m6wic na szeroko poj ~ym pogTaniczu wplyw6ww~gierskich 1 turecklch, a takZe w ksi~ stwach rumuiiskich ­z trudem oscylujllcych mi~dzy n aciskami pot~in i ejszych sllsiadaw,Turcjll, W~gTami a PolskEl. R6ine plaszczyzny spotykania s i~ i wymianywartosci w codziennym i:yciu p rawoslawnych i ikat olik6ww XV w., dotlld bardzo niedostatecznie badane, zaslugujll tyro bardziejna uwag~, ze przeciez - generalnie biorllc - stosunki obuKOSciol6w weale nie ukladaly si~ dobrze, i to niezaleinie od sprawtureckich. Mirno wysilk6w cz~s ci elit, unia florendka 1439 r. z obustron spotkala si~ z gwaltownll opozyejll w samym Bizancjum oraz1583