Nr 318, grudzień 1980 - Znak

JERZY KtOCZOW SKIbokiego docierania do mas ludnosci element6w chrzescijafistwa. Nigdynie moina zapominae takze przy badaniu XV wieku 0 starym,z p~osci~ niezwy'kle silnym, zwlaszcza na wsi, podloZu odwiecznychkultur slowianskich, w~gierskich, rumunskich, litewSkich. Teostatnie s~ zreszt~ w XV w. wyj~tkowo jeszcze Zywotne i widocznewobec tak bardzo sp6mionego w stosunku do innych przyj~iachrzescijanstwa; mozliwa dzi~ki temu blizsza obserwacja zjawiskukazuje doskonale, jak dlugotrwa1ym procesem byla w istocie rzeczychrystianizacja spoleczenstwa, jak. dlugo trwaly w nim Zywo'tnew ierzenia czy zwYczaje poganskie. Stopniowo jednak wsz~dzledawne elementy splataly si~ z nowymi w nowe calosci, zmieniaj~cz~sto w spos6b zasadniczy swoje znaczenia. Ryt m6g1 pozostae teDsam, ale w nowej ca10sci nabieral innego sensu. Przy gl~bokiej konfrontacjipoganstwa i chrzescijanstwa w skali masowej mozemy zawszemowie jakby 0 podw6jnym procesie: z jednej strony folkloryzacjitegoz ludowego chrzescijanstwa, z drugiej zas - chrystianizacjisamego folkloru; w gruncie rzeczy jest to oczywiscie jeden, zwyklebardzo dlugotrwaly proces. Tradycyjna szkola emograficzna,ch~tnie widz~ca na karoym kroku nie tylko wwieku XV, ale takieXIX i XX przeZytki poganskie jako rodzaj samodzielnych elementowtrwaj~cych niezmiennie przez stulecia, popelniala tu - jak dzHis~dzimy - bardzo zasadniczy bl1:\d. Badanie znaczen, jakie ludzie 11:\­cz~ z rytami, symbolami, gestami, poj~ciami itd. nalezy w grmicierzeczy - wszyscy to dobrze wiemy - do niezwykle waZnych i podstawowychzadan historii Swiadomosci, spo1ecznej mentalnosci, reo.ligijnoSci. Podstawa zrodlowa jest tUi prawie zawsze bardzo ulomna,posrednia, kazda zas interpretacja wymaga wnikliwego uwzgl~dnlaniacalego kontekstu kulturalnego, musi tez bye bardzo ostrom8i wieloaspektowa. W dzisiejszej generacji historyk6w, u nas i gdzleindziej, mamy poczucie ogromnych trudnosci przy tego rodzaju badaniach,rozumiemy tez, ze stoimy wsz~dzie dopiero u ich progu.Istniej1:\ce zr6dla naswietlaj~ nam prawie wyl~cznie swiat elit. Swiadomosei zycie szerokich mas ludnosci wsz~dzie wymyka si~ naszejobserwacji. Caly czas chodzi wi~ w naszych badaniach 0 bardzopodstawowe problemy rozumienia 1* zr6del, jak i samych zjawiski procesow historycznych.14Tak poj~ta kwestia rodzimoscikultur spolecznych Europy srodkowo-wschodniejXV wieku stanoWi problem badawczy olbrzymiejwagi, w gr~ wchodzi bowiem rozroinienie TOZnorodnych sldadnik6wskladaj1:\cych si~ na lkrystalizujlice si~ wlamie wtedy na dlugie stu-U Problematyce rellgijno§cl luc!owej 1 trudno§clom jej badarua po§wl~one byloa.tatnlo watne kolokwium mledzynaroctowe CNRS w patdzlernlku 1m r. w Par)'iu,c!ruk aid tego kolokw1um w przY8otowanlu."1596