Kyahi Hamongkarsa - Gamelan group Marsudi Raras

Het smelten van de stukgeslagen stukken
gebeurt op dezelfde wijze als bij het eerste
smeltingsproces. De kroes die tijdens dit
proces gebruikt wordt (kowi leburan) is
voorzien van een tuit en is kleiner dan de
eerste smeltkroes.
Terwijl de smelters aan het werk zijn,
wordt door een andere helper een vorm
(penyingen) in gereedheid gebracht. De
vormen, die in verschillende grootte
voorhanden zijn, zijn gebakken uit een
mengsel van grijze klei (lumpur), zand, fijn
steenslag (krikil) en onverkoolde brambut
(brambut mentah). De vormen zijn niets
anders dan schijven van vrij aanzienlijke
dikte, met in het midden slechts een geringe
uitholling. In deze uitholling wordt straks de
vloeibare gongspijs gegoten, die dan als
zogenaamde lakar feitelijk de grondvorm van
de gong krijgt: een platte koek van metaal
die aan een zijde iets boller is.
-13-
Voor elk gietsel moet de vorm eerst in de
juiste staat worden gebracht. De barsten en
gaten die tijdens het gebruik zijn ontstaan
worden opgevuld met een mengsel van leem
en fijne houtskool. Ook de holte waarin het
metaal wordt gegoten krijgt nog een
zorgvuldige behandeling (ndaliti). Het gehele
oppervlak daarvan wordt bestreken met een
mengsel van leem en het veegsel (brebak)
van het dak. Dit bestaat uit roet en kleine
deeltjes houtskool. Na deze behandeling
wordt de vorm vlak bij het vuur van de haard
gedroogd en zorgvuldig schoongeveegd.
Ondertussen is het metaal in de
smeltkroes vloeibaar geworden en kunnen de
benodigde proeven worden gedaan (di
gecak). Voor een juiste beoordeling van de
samenstelling van het gietsel zijn twee
proeven nodig. Daarbij wordt een kleine
kroes met tuit van zo’n 10 cm hoogte (kowi
cutuk) gebruikt en de watu jujutan. Dit is
een kleine platte steen met een ondiep
geultje er in. De panji neemt met een
nijptang (supit) de kroes vast en schept
20
daarmee wat vloeibaar metaal uit de grote
smeltkroes. Een gedeelte daarvan wordt in
een ronde holte uitgegoten, die in een
hoopje zand is gemaakt. De rest wordt in
het geultje van de watu jujutan gegoten,
nadat dat eerst met wat klapperolie is
bevochtigd.
Wanneer het metaal dat in de holte is
gegoten geleidelijk is afgekoeld, wordt het
door een van de helpers verder afgekoeld.
Hij rolt het heen en weer door een hoopje
vochtig houtskool en zand. Het langzame
afkoelen wordt toegepast om het geheel
bros te maken. Het aldus verkregen schijfje
metaal (gecakan) wordt nu met een geblog
stukgeslagen, om het metaal op de breuk te
kunnen beoordelen.
-14-
Voor het beoordelen van de gietproef is
veel ervaring nodig. Hierbij vraagt de
gongmaker ook de raad van de panji en de
malu ngarep. Is het metaal van de gecakan
op de breuk zeer ruw en roodachtig, dan
bevat het mengsel teveel koper. Dit kan
worden opgelost door het toevoegen van
stukjes tin in de smeltkroes. Als de breuk
echter glad is en glanzend wit, dan is er
teveel tin gebruikt. Zo’n mengsel noemt de
gongmaker wareg (verzadigd). In dit laatste
geval worden kleine stukjes koper aan het
mengsel toegevoegd. Ook kan men enige tijd
met het stoken doorgaan, waardoor een deel
van het tin in het mengsel verbrandt en met
de slakken verdwijnt.
Bij het gieten van het restant van het
metaal in de watu jujutan raakt de olie in
brand. Ook wordt op het nog vloeibare
metaal brambut gestrooid, dat door de hitte
ook verbrandt. Dit bestrooien moet ervoor
zorgen dat het metaal zo langzaam mogelijk
afkoelt. In tegenstelling met de oppervlakte
van de gecakan, die ruw is, is de oppervlakte
van dit stukje metaal (jujutan) geheel glad.
Zodra het staafje gestold is en nog
donkerrood nagloeit, wordt het aan het ene
uiteinde plat gesmeed. De dun gevormde lip