Kyahi Hamongkarsa - Gamelan group Marsudi Raras

- knop a wordt door de gongmakers te
Semarang endhas (kop) genoemd. Op Java
wordt voor deze knop ook het woord pencu
gebruikt;
- de opstaande rand b van de knop heet
tikel;
- het vlakke gedeelte c heet rai;
- de richel d heet pasu;
- het gebogen gedeelte e heet recep;
- en de rand f wordt dudu genoemd.
De opstaande rand die in Semarang vaak met
het Maleise woord kaki (voet) wordt
aangeduid, wordt ook verdeeld in twee delen:
- g is de bau ;
– en de onderrand h heet lambé.
De opening aan de onderzijde van de gong
wordt lolohan genoemd.
De aanbeelden waarop de gongs gesmeed
worden zijn van een zeer hard en dicht soort
grijs vulkanisch gesteente gemaakt. Dit
wordt door de gongmakers gehaald in de
ravijnen aan de voet van de vulkaan Merapi,
bij desa Kenteng. Waarschijnlijk zullen er
ook elders geschikte stenen gevonden
kunnen worden. De overlevering vertelt
echter, dat Susuhunan Paku Buwana II Bagus
(zie opmerking 7) de gongmakers bevolen
heeft uitsluitend daar hun stenen te halen.
Hieraan hebben ze zich steeds gehouden.
-18-
Bij de keuze van de stenen gaan ze af op
de vastheid en de kleur. Als de steen op de
breuk een paarsachtig-grijze kleur (ules
wungu) heeft, is dat een teken van
geschiktheid. Goede stenen kunnen zo’n
twaalf jaar gebruikt worden. Het
gemiddelde gewicht van een aanbeeld
bedraagt tien tot vijftien pikul (resp. 617 kg
en ± 925 kg). Het transport van zo’n steen
tot Semarang kost ongeveer fl. 30,-- (€
323,--). Dikwijls blijkt, als men de steen
gaat gebruiken, dat deze barst of dat deze
om een andere minder goede eigenschap
moet worden afgekeurd.
Om als aanbeeld te dienen worden de
stenen op verschillende manieren bewerkt.
22
De platte slagvlakken worden gemaakt door
de stenen af te bikken (nacahi) met een
ijzeren hamer (penacah). Vervolgens wordt
de oppervlakte afgeschuurd met een soort
steen (watu las), die volgens de gongmakers
vanuit Pontiac wordt ingevoerd. De steen is
bevestigd aan een bamboe, die door een paar
horizontaal gespannen touwen in een
loodrechte stand boven het te schuren
aanbeeld hangt. De touwen zijn bevestigd
aan de stijlen van de wand. Door de bamboe
heen en weer te bewegen, schraapt de
schuursteen over het aanbeeld. Deze
bewerking wordt ngangsapi genoemd en
wordt gewoonlijk om de drie maanden
herhaald: dit om beschadigingen aan de
oppervlakten van de aanbeelden te
herstellen.
De watu tandhes, het voornaamste
aanbeeld, waarop het meest gewerkt wordt
(fig. 1, h), is zodanig ingegraven, dat de naar
de haard toegekeerde bovenrand gelijk met
de grond ligt. Het ongeveer vierkante
bovenvlak loopt naar de andere zijde
enigszins schuin op. Van het tweede in de
grond gegraven stenen aanbeeld, de watu
plarapan of watu lodhok (g), ligt de vierkante
en glad afgewerkte bovenkant geheel gelijk
met de grond.
-19-
De watu mindhan (e) is een op zijn kant
staande vierkante steen, die aan de rand van
de kuil (d) zo is ingegraven, dat de
bovenkant gelijk ligt met de grond. De
eveneens gladgeschuurde zijkant valt samen
met de opstaande rand van de kuil.
De gongmakers hebben verschillende
redenen om geen gebruik te maken van
ijzeren aanbeelden. Een voorname rol
daarbij spelen de overlevering en de
traditie. Een ijzeren aanbeeld dat door
langdurig gebruik oneffen zou worden, kan
door hen ook niet meer gerepareerd worden.
De voornaamste reden zou echter zijn, dat
door de veel grotere veerkracht van een
ijzeren aanbeeld, de hamers met een veel
grotere kracht zouden opspringen. Omdat