Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

onderschikking. Aanvankelijk, in 1917, werden er overal raden opgericht, die de buurten,
gemeentes, fabrieken en nieuwe corporaties moesten besturen. 35 Deze raden - in het Russisch
sovjets - zouden in de eerste korte lente van de revolutie de naam geven aan de nieuwe staat,
en ook doordringen in de benamingen van andere prille organisaties, als Sovnarkom. 36
Dergelijke overleg- en beslisstructuren ontstonden ook in de bedrijven, dat wil zeggen op
economisch gebied. Pas later, toen deze raden in een aantal stappen buitenspel waren gezet,
bleef de Sovjet Unie wel de Sovjet Unie in naam, maar was zij dit in de praktijk niet meer.
Omdat de raden vanaf 1917 door het nieuwe revolutionaire bestuur werden georganiseerd, en
omdat zij daadwerkelijk optraden als vertegenwoordigers van de bedrijven, is duidelijk dat de
voorbestemming tot een gecentraliseerde planeconomie in 1917 niet was voorzien. Het
zelfbestuur van de raden is zelfs tegengesteld aan de situatie in 1940, toen het recht van baan
te veranderen werd ingetrokken en de leiding van de arbeidersbond niet meer konden worden
verkozen. 37 Daar kan, denkend vanuit Gregory en Nove, het volgende tegenin worden
gebracht: dat de gecentraliseerde planeconomie niet was voorzien is onbetekenend. Het feit
was immers dat de leiding van de Sovjet Unie naar specifieke hervormingen streefde. Dat
deze hervormingen vervolgens alleen konden worden ingezet door dwang en centralisatie had
men niet voorzien en bleek pas later. Anders echter dan Nove en Gregory aannemen, stond de
aard van de hervormingen niet vast. Lenin had voor de revolutie geen meerderheidsstandpunt
in de internationale socialistische beweging; het Leninisme was één weg uit vele. Veel
organisaties, die uit de socialistische beweging voortkwamen, namen heel andere beslissingen
dan de beslissingen die in de Sovjet Unie werden genomen. Zelfs binnen Rusland was Lenins
positie niet onbetwist; zijn onenigheid met de invloedrijke Bogdanov is al aan de orde
gekomen. Hij brak ook met de groep die spoedig als Mensjewistisch gekenmerkt zou worden.
Vrijwel steeds nam Lenin de radikale standpunten in.
Zelfs na de revolutie moesten de Bolsjewisten een coalitie vormen en was de weg die
gevolgd zou worden niet noodzakelijkerwijs die van het Leninisme. Pas na de consolidatie
van de Bolsjewistische macht in 1918 kon het Sovjet communisme met het Bolsjewisme of
Leninisme worden geïdentificeerd, maar ook toen bleven een aantal belangrijke elementen uit
Nove en Gregory's redenering onbeslist. Tenslotte zou Lenin, nadat hij merkte dat de
productie en distributie van goederen in gevaar kwam en de bevolking uit Moskou wegtrok, in
35 T. J. Colton, Moscow. Governing the Socialist Metropolis (Cambridge, Mass., USA, 1995), 66-70 en 72 over
het ontbreken van ervaring bij de Bolsjewieken in het bestuur, en 72-104 over de vroege organisatie van het
besturen van Moskou tot in 1918.
36 Sovnarkom is de samentrekken van sovjet, narodnij (volks- of van het volk) en kom van communistisch.
37 A. Nove, The Soviet Economic System, 230.
13