Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

Het derde element in het werk van Nove en Gregory dat in de inleiding is genoemd, is
de oorzaak- en gevolgredenering. Het vierde element van noodzakelijkheid hing daarmee
samen. Aan de grote architectonische projecten lagen duidelijk geen economische motieven
ten grondslag. De inbreuk die deze projecten maakten op de bestedingen die de dictatuur zich
kon veroorloven, ging in tegen het belang van de investeringen voor de industrialisering. De
stenen monumenten zijn geen antwoord op de vraag naar industrialisatie. Het intensieve
gebruik van dwangarbeid, geleverd door krijgsgevangen, die met duizenden werden ingezet
om de stenen te hakken, kan ook niet bevestigen dat de industrialisering zwaar woog. Deze
dwangarbeid staat lijnrecht tegenover het belang van de arbeid en de arbeider in een
communistische maatschappij.
De architectuur was het sluitstuk van de macht. Dat zou daarom desondanks kunnen
impliceren dat de oorzaak- en gevolgredenering van Nove en Gregory zich zou hebben
voltrokken. Die redenering gaat er immers vanuit dat de economische vereisten van het
Bolsjevistisch regime aan het begin staan van de oorzaak- en gevolgketen, en dat deze
uitmondt in de Stalinistische dictatuur. Daarbij voeren Nove en Gregory de notie van
noodzakelijkheid op; het is de noodzakelijkheid die van de ene keten naar de andere voert.
Als de economische vereisten noodzakelijkerwijs tot de Stalinistische dictatuur leiden, dan
volgt de architectuur logisch op die dictatuur; de architectuur is immers de uitdrukking van
die dictatuur.
Hier is in hoofdstuk 1.2 is gepoogd aan te geven waarom de oorzaak-gevolg
redenering kan worden ontkracht: de Bolsjevisten moesten, toen zij aan de macht kwamen,
hun principes nog vaststellen. Bij deze principes hoorden, volgens Gregory, onder meer als
eerste 1: de staat als eigenaar van het land en de economische productie. Daar voegde
Gregory nog de vierde aan toe 4: de collectivisatie van de landbouw. De collectivisatie werd
pas een principe onder de Stalinistische dictatuur: de collectivisatie begon toen Stalin
voldoende macht had verzameld. 152 Daar moet nog kort bij worden stilgestaan. In 1927
verlaagden Stalin en Bucharin de graanprijzen. De boeren wilden voor die prijs niet leveren,
zodat de graanleveringen dramatisch terugliepen. Dit probleem was duidelijk ontstaan door
Stalins beleid. Op het vijftiende congres van de Communistische Partij, gehouden in
december van datzelfde jaar, werd aangekondigd dat de collectivisatie moest worden
152 Stalin autoriseerde zijn collectivisatie met een tekst van Lenin die coöperatie van boeren bepleit. Maar de
nadruk op coöperatie impliceert geen gedwongen collectivisatie naar het model van Stalin. (landbouwcoöperaties
ontstonden ook in Nederland en Italië.) Uit het eerste hoofdstuk bleek bovendien dat het beleid van Lenin ten
aanzien van landbezit, coöperaties en landbouw niet eenduidig was ingezet. J. V. Stalin, Works, vol. 11, pp. 10-
11 op: http://www.marx2mao.com/PDFs/StWorks11.pdf.
71