Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

Moskou, werd afgerond in 1935, maar was al gestart in 1930. In de jaren tot 1953 heb ik in de
Sovjet Unie geen latere voorbeelden gevonden van gebouwen waarvan de stijl zozeer
overeenstemt met het internationale modernisme van Mies van der Rohe, le Corbusier of de
Nederlandse architectengroep rond De 8 in opbouw.
Monumenten
In 1941 werden vele bouwactiviteiten stopgezet. Ook werd de uitgave van vakbladen als
Tvorchestvo en Iskusstvo (Schepping respectievelijk Kunst) gestaakt. Daardoor is er weinig
dat de voortgaande verandering in de grote representatieve projecten tijdens de oorlogsjaren
kan illustreren. In deze jaren was de aanleg van de metro in Moskou het meest in het oog
vallende, en bijna enige project met monumentale allures. Andere grote projecten werden pas
vanaf 1945 weer opgepakt. In de jaren na de oorlog springen twee ontwikkelingen op het
gebied van de monumentaliteit en bouwwerken onmiddellijk in het oog. De eerste
ontwikkeling betreft de standbeelden. De standbeelden kregen een nieuwe maat, met figuren
van meer dan twintig meter, en deze maat werd steeds voor Stalin gereserveerd. Eén
uitzondering is het standbeeld van Lenin, meer dan levensgroot, voor het centrale plein van
Kishinov, in de toenmalige Moldavische S.S.R. 96 De tweede ontwikkeling ligt in de
gebouwen die na de oorlog verrezen en meer zouden bijgedragen aan het beeld van het
Stalinisme dan enig bouwwerk van voor 1940 - de metrostations in Moskou uitgezonderd.
De hoeveelheid grote Stalins tegenover grote Lenins is moeilijk te controleren; een
zoektocht door toenmalige tijdschriften als Tvorchestvo is noodzakelijk. Er zijn weinig
hedendaagse bronnen die de verdwenen standbeelden noemen. Een kleine test is uitgevoerd
door van alle beeldhouwers, genoemd in M. Cullerne Bown's Art under Stalin, te onderzoeken
of zich via internet meer dan levensgrote sculpturen met mensfiguren lieten vinden. Gekozen
is voor de namen van O tot en met Z; ook Russischtalige sites zijn meegenomen. 97 Er werden
slechts 15 grote beelden gevonden daterend van 1945 tot 1954. Het betrof één Lenin (in
Kishinov) en één Stalin - zonder twijfel het grootste standbeeld. Beiden zijn verdwenen. Alle
andere beelden waren monumenten voor schrijvers (Gogol, Gorkij (tweemaal)), componisten
(enkelen), of verbeelden personificaties van vrijheid en het vaderland. Sommigen beelden
historische figuren af, als Dolgorukij. Maar toenmalige tijdschriften als Arkhitektura SSSR
96 Tegenwoordig Chisinau. In 1991 is het beeld van Lenin vervangen voor Stefan de Grote, een held die vocht
voor onafhankelijkheid van het Ottomaanse Rijk.
97 Er is gekozen voor bijna de helft van de namen, om de zoektocht te beperken. Zoekwoorden als beeldhouwer
en monument, werden, evenals de namen, ook in het Russisch ingevoerd.
34