Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

zeggen: niet-Russische) kunsten, wordt daarbij niet altijd genoemd. Het arrest viel echter in
een tijd dat steeds meer burgers zouden worden vervolgd om hun contacten met buitenlanders
of om nationalistische, on-Russische sympathieën. Malevič' arrest draaide om de schema's die
hij voor het onderwijs op grote kartons had uitgezet, waarop de stamboom van de moderne
kunst afleesbaar was; de nieuwe Russische kunst ontsprong er aan het Franse kubisme. 89 Het
blijkt niet dat hij om artistieke uitdrukking in zijn werk werd gearresteerd. Opvallend is wel
het jaar van de arrestatie - 1930 - dat voorafging aan het einde van de laatste kortstondige
liberale periode, die duurde tot aan 1931 of 1932. Overigens had ook Miturič voorkeur
uitgesproken voor Van Gogh boven Brodskij - de schilder van De executie. Boris Boičuk, ook
een schilder, werd gearresteerd op verdenking van Oekraïens nationalisme. De fotograaf en
vormgever Gustav Klutsis stierf nadat hij was veroordeeld met de andere leden van de
revolutionaire Letse schutters, die in 1917 en 1918 aan zijde van Lenin hadden gestreden.
Klutsis' werk speelde in zijn veroordeling geen rol. 90 Er zit in deze arrestaties wel een
patroon: Franse invloeden, Lets en Oekraïens nationalisme werden bestreden. Mensen uit
andere beroepsgroepen stierven echter vaak in grotere percentages. Een onderdrukt
kunstenaarschap is misschien dramatisch, maar niet hetzelfde als een jarenlange straf in een
werkkamp. Het was veiliger kunstenaar te zijn dan boer, bestuurder of militair.
Deze voorbeelden betreffen vooral de beeldende kunsten, maar dezelfde conclusies
kunnen getrokken worden op andere gebieden, als de literatuur: Michail Bulgakov, wiens
werk was bekritiseerd en lange tijd ongepubliceerd bleef, schreef een brief aan de Partij
waarin hij zich beklaagde over het feit dat hij zo geen inkomsten had, maar werd ongedeerd
gelaten. De arrestatie van Ossip Mandelštam werd in gang gezet toen hij in een gedicht met
Stalin de spot had gedreven; hier draaide het om de woordelijke inhoud, niet om de stijl.
Hetzelfde wordt bevestigd in verband met de film: ook in de filmwereld vielen tijdens de
zuiveringen weinig slachtoffers. 91 Artistieke uniformiteit werd verkregen door
monopolisering. Het geld werd gedistribueerd door officiële kanalen. Architecten die werk
maakten dat te weinig exemplarisch was voor de lijn van de Partij, kregen geen opdrachten
89 Over Malevič theorieën in zijn onderwijs: L. S. Boersma, 'On Art Analysis and Art Education: The Theoretical
Charts of Kazimir Malevich', in W.A.L. Beeren, J.M. Joosten (red.), Kazimir Malevich. 1878-1935 (cat.
Amsterdam, 1988 of 1989). Over zijn arrest: Cullerne Bown, Art under Stalin, 64. Over de quota verdachten van
buitenlandse smetten in de grote zuiveringen: F. d'Almeida, Chr. Ingrao, 'Les "opérants de masse" de la "Grande
Terreur", 10.
90 Discussies over Kluzis' werk: H. Gaβner, 'Heartfields Moskouer Lehrzeit', 302-317, in het bijzonder: 310. Zie
ook de afbeeldingen op 319 en 321, met Kluzis' werk voor en na de kritiek. Over zijn arrest: M. Cullerne Bown,
Art under Stalin, 130. Zie voor meer détails ook 134-135. Geen bewijs is verkregen van een arrestatie om
artistieke redenen.
91 N. Hülbusch, 'Džugašvili der Zweite. Das Stalin-Bild im Sowjetischen Spielfilm (1934-1953), in: K. Heller, J.
Plamper (red.), Personality Cults in Stalinism - Personenkulte im Stalinismus (Göttingen, 2004), 210.
32