Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

negentiende eeuw mede bepaald. 3 Het gaat niet om een analyse van hun economische
redeneringen en argumenten, maar om de manier waarop Nove en Gregory die redeneringen
en argumenten vervolgens inzetten om tot een karakterisering van de dictatuur te komen.
Nove en Gregory stellen dat de dictatuur in de Sovjet Unie noodzakelijk was en dat deze
voortkwam uit de planeconomie. De dictatuur is daardoor het noodzakelijke sluitstuk van de
weg die in de Sovjet Unie met de planeconomie werd ingezet. Het Stalinisme, dat daarvan het
resultaat was, kende volgens Gregory en Nove een grote continuïteit. De vragen, die hier
zullen worden gesteld, zijn: Wordt de karakterisering door Nove en Gregory voldoende
onderbouwd? - en uiteindelijk: Wat betekent de beschrijving en analyse van de Stalinistische
bouwprojecten naast deze karakterisering? Om deze vragen te beantwoorden is het
noodzakelijk enkele belangrijke lijnen in hun betoog aan te wijzen. Dat gebeurt in het
volgende hoofdstuk, De centralisatie en de dictatuur. Daar blijken dat vier elementen een
belangrijke rol spelen om tot hun conclusie te komen. Deze elementen zijn: 1. de redenering
van oorzaak en gevolg, 2. de noodzakelijkheid, 3. het communistisch gehalte van het
Stalinistisch totalitarisme, en 4. de continuïteit. De oorzaak- en gevolgredenering gaat er
vanuit dat de Sovjet maatschappij volgens de ideeën van het communisme moest worden
ingericht en dat daarvoor een planeconomie nodig was. De planeconomie kon alleen centraal
worden opgelegd en dat leidde tot dwang. Dit centralisme en deze dwang zijn specifiek voor
de dictatuur van de Sovjet Unie. De dictatuur was aldus noodzakelijk om de economische
doelstellingen te bereiken. Nove stelt daarbij dat het totalitarisme van Stalin
noodzakelijkerwijs uit de centralisatie voortkwam. 4 Gregory stelt dat de centralisatie
misschien niet noodzakelijkerwijs tot het Stalinisme leidde, maar wel tot de dictatuur die voor
Stalin de bedding vormde. 5 In beide gevallen worden er, al dan niet impliciet, conclusies
getrokken ten aanzien van een kleine keten van oorzaken en gevolg. In beide gevallen loopt
de keten van oorzaak en gevolg via de schakel dat er een centraal geleide planeconomie nodig
was. Het tweede element van Nove en Gregory, de noodzakelijkheid, is aan de oorzaak- en
gevolgredenering inherent. De wijze waarop oorzaak en gevolg worden beschreven, gaan uit
van noodzakelijkheid: omdat het ene er was, moest het andere wel volgen. Het derde punt is
het communistische gehalte. Gregory en Nove stellen vragen ten aanzien van de motieven
3 Met name zullen worden behandeld: P. R. Gregory, The Political Economy of Stalinism (Cambridge, U.K.,
2004). A. Noves' artikel 'Was Stalin Really Necessary?' was oorspronkelijk gepubliceerd in 1962 in het blad
Encounter, gebundeld in: A Nove, Was Stalin Really Necessary? Some problems of Soviet Political Economy,
(Londen 1964), 17-33. A. Nove: The Soviet Economic System (Londen, 1980 - herziene uitgave; oorspronkelijke
uitgave 1977).
4 Nove, Was Stalin Really Necessary?, 17 en 20-21.
5 Gregory, The Political Economy of Stalinism. De redenering btreffende Stalin volgt met name uit de
redeneringen in hoofdstuk 1, 'The jockey or the Horse?', 1-21.
3