Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

III De vroege de late dictatuur onder Stalin
In hoofdstuk één zijn er naar aanleiding van economische interpretaties van de Stalinistische
dictatuur, vier elementen benadrukt die hun rol spreelden in de wijze waarop Alec Nove en
Paul Gregory tot hun karakterisering kwamen van de stalinistische dictatuur. Het zijn de
volgende vier: 1. de redenering van oorzaak en gevolg, 2. de noodzakelijkheid, 3. het
communistisch gehalte van de Stalinistische dictatuur, en 4. de continuïteit.
In hoofdstuk IV zal op al deze vier elementen expliciet worden ingegaan, naar
aanleiding van het onderzoek naar de bouwprojecten. Hier, in hoofdstuk III, wordt het
architectonisch onderzoek eerst in een breder verband gezet.
In de late jaren van Stalins bewind en de daaropvolgende decennia ontstond er in het westen
een brede schare ingewijde kenners van het Oostblok. Oude vakbladen als Europe Asia
Studies laten nog steeds de grote zorg zien waarmee zij probeerden de tekens uit het Kremlin
te interpreteren. Zo onstonden er prognoses over de landbouw in de Sovjet Unie en probeerde
men het raadsel Lisenko te verklaren. Er ontstonden allerlei noties, als die van de ideocratie:
de Sovjet Unie was een ideocratie, schreef Alexander Bok: met de dood van Stalin was het
centrale idee van deze ideocratie gestorven. Echter zonder iets om haar te vervangen, was de
ideocratie blijven bestaan. 130
Het lijkt of de interpretaties in het westen tijdens het communistisch bewind ondanks
het gebrek aan vrije verschaffing van informatie soms tot grote rijkdom kwam. Het idee van
het begrip ideocratie is goed. Tijdens Stalins bewind werd ook de technologie een metafoor.
De technologische projecten op grote schaal, als de grote waterwerken, waar dammen en
elektriciteitscentrales deel van uitmaakten, waren prestigeprojecten: hun functie lag ten dele
in wat zij uitdroegen. Zij waren het teken van het kunnen van de communistische
maatschappij. De technologie speelde een centrale rol in de verbeelding van het communisme
en de dictatuur. Omgekeerd kreeg de verbeelding van de dictatuur een grote rol in het uiterlijk
van sommige van de grote technologische projecten, zoals blijkt uit het Volga-Don kanaal.
Het Volga-Don kanaal was deel van een systeem van waterwerken dat vanaf de jaren dertig
werd verwezenlijkt. Deze waterwerken zouden de grote rivieren ten westen van de Oeral met
elkaar verbinden en daarmee indirect de Witte Zee met de Baltische, Zwarte en Kaspische
Zee. Zij vormden bovendien één programma met dat van de landbouw, door de
130 Alexander Bek, Новое назичение (Novoe naznachenie; Nieuwe benoemingen, Frankfurt a. M., 1972).
61