Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

continue periode, vaak wordt de continuïteit minder expliciet genoemd, maar is zij impliciet
aanwezig als aanname. Er vond echter een voortdurende verandering plaats in de symboliek,
tekens en ideologie, die aanving vanaf het moment dat Stalin en trawanten als Kaganovič,
Molotov en Vorošilov hun macht voldoende hadden geconsolideerd. De betekenis van deze
veranderingen sloten aan bij de veranderingen in de aard van de dictatuur. De cumulatie van
macht, de afschaffing van de raden en het volkscommissariaat, het afnemende belang van het
kapitalisme als kwade tegenhanger van het communisme, het verlies van de rechtpositie van
de arbeider, de nadruk van de dictatuur op haar militaire macht, de dictatuur als overwinnaar
van de Grote Vaderlandse Oorlog, het belang van volk en vaderland in de propaganda, de
hernieuwde verering van middeleeuwse, feodale veroveraars - er is een hele rij van dit soort
noties te geven. Deze nieuwe kenmerken, die ontstonden vanaf 1937, staken scherp af tegen
de vroege Bolsjevistische ideologie. Veel van deze kenmerken werden benadrukt in de grote
representatieve projecten uit de Sovjet-architectuur.
Zowel Nove als Gregory menen dat er sprake is van een continuïteit op economisch
gebied vanaf de instelling van de commando-economie, vanaf ongeveer 1928. Deze
continuïteit niet geldend worden geacht voor de Stalinistische dictatuur in het algemeen. Als
er sprake is geweest van een algemene continuïteit in de Stalinistische dictatuur, moet deze
heel laat zijn begonnen. De aard van de dictatuur bleef belangrijke veranderingen doormaken
tot 1945. Opvallend is dat het Stalinisme niet in de eerste plaats met de periode na de Tweede
Wereldoorlog wordt geassocieerd. Bij Stalin denken weinigen eerst plaats aan de tijd van de
Koude Oorlog en de oorlog in Korea van 1950-1953; het Stalinisme wordt geassocieerd met
de de-kulakkisering en de grote zuivering. Deze vonden plaats van 1928 tot en met 1937,
onder een dictatuur die nog aanzienlijk zou veranderen.
Als tweede element in het werk van Nove en Gregory is er het communistische motief,
dat ten grondslag zou liggen aan de beslissingen die onder de dictatuur werden genomen. Het
communisme bleef als notie wel aanwezig in de propaganda - de legitimerende taal uit de
teksten, maar verloor in veel teksten zijn positie als eerste drijfveer en doel; die werden, zoals
opgemerkt, overgenomen door Stalin. De elementen die hier aan de orde kwamen en vanaf
1937 ontstonden, zijn veelal niet in overeenstemming met enig communistisch ideaal. De
ontwikkeling in de symboliek lijkt erop te wijzen dat het communisme als grond voor de late
dictatuur, vanaf 1937, in twijfel gebracht kan worden. De kleine opsomming die zojuist werd
gegeven om het contrast aan te geven met de vroege Bolsjevistische ideologie, kan hier
worden herhaald. Voor al deze elementen geldt: de kloof tussen de dictatuur en het
communisme werd steeds groter.
70