Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

consolidatie van zijn dictatuur. Macht en dwang worden gebruikt om het gewenste gedrag bij
de burgers af te dwingen. Dit model is ontleend aan Valery Lazarev. 15
Het verschil tussen de dictators uit beide modellen is misschien niet meteen evident:
beiden worden gedreven door eigenbelang en kopen de consolidatie van hun macht. Het
belangrijkste verschil is wellicht dat het eerste model uitgaat van de noodzaak te streven naar
maximale groei en ontwikkeling, terwijl bij het tweede model expliciet wordt gesteld dat het
economisch resultaat niet telt.
Nadat Gregory de modellen heeft uiteengezet, volgt zijn hoofdstuk over collectivisatie,
dat eerst tot twee en later tot één model leidt: dat is het model van de stationary bandit, dat de
Stalinistische dictator voor het communisme als noodzakelijke ontwikkeling voorondersteld.
Die vooronderstelling neemt Gregory onberedeneerd mee, omdat die al met het model van
Olson werd meegeleverd. Zelf acht Gregory de persoonlijke rol van Stalin een probleem.
Economen hebben een voorkeur voor modellen waar persoonlijkheden niet belangrijk zijn,
schrijft hij; deze modellen dienen te definiëren hoe elke dictator zich in bepaalde
omstandigheden zou gedragen, onafhankelijk van plaats en tijd - "We like to think that our
models explain how any dictator (...) behaves under a given set of circumstances irrespective
of time and place". 16
Al in het eerste hoofdstuk suggereert Gregory dat de Sovjet Unie door de keuze voor
een planeconomie was voorbeschikt uit te groeien tot een dictatuur. Daarna stelt hij de
expliciete vraag: zijn de administratieve bevelseconomie en wrede dictatuur onlosmakelijk
met elkaar verbonden? Brengt de administratieve bevelseconomie totalitarisme voort, of
brengt totalitarisme dit type economisch systeem voort? 17 Gregory verwijst hier naar Alec
Nove, de beschrijver van het Sovjet economisch systeem, en de schrijver van het artikel Was
Stalin Really Necessary? 18
Wanneer Gregory Nove noemt, heeft hij zijn vier modellen al geschetst. Het winnende
model brengt, zoals gemeld, met zich mee dat iedereen, die zich in Stalins positie had
bevonden, zijn politiek had gevolgd. Zo bezien is er een noodzakelijkheid gelegen in de weg
15 P. R. Gregory, The Political Economy of Stalinism (Cambridge, G.B., 2004) 11-12. Model 1. is ontwikkeld in
M. Olson, 'The Devolution of Power in Post-Communist Societies', in R. Skidelsky (red.), Russia's Stormy Path
to Reform (Londen, 1995) 9-42. Model 2. is ontwikkeld in V. Lazarev, Initial Conditions and the Transition
Economy in Russia (Houston, Texas, 2001) en: V, Lazarev, P. R. Gregory, 'Commissars and Cars: The Political
Economy of Dictatorship', Journal of Comparative Economics 31 (2003), 1-19.
16 Gregory, The Political Economy of Stalinism, 13.
17 Gregory, The Political Economy of Stalinism, 14-15.
18 A. Nove 'Was Stalin Really Necessary?', 17-33. Het is van belang parallellen tussen Gregory en Nove te
onderkennen: ook Nove verbindt de vraag of de dictatuur noodzakelijk was aan het politieke besluit een vooral
agrarische economie versneld te industrialiseren.
8