Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

van de arbeiders en het volk en had daarmee de eigenlijke legitimering van de regering van de
Sovjet staat gevormd. De referentie aan de afvaardiging in naam van arbeiders, boeren en
soldaten had de kern van de eigenlijke vestiging van de staat gevormd na de Oktober-
revolutie in 1917, en na de overname van het provisorisch bestuur door de Bosjewieken in
1918. De nieuwe constitutie van 1946 beëindigde de erfenis van Trotskij en het idee van de
dictatuur van het proletariaat in hun bond met de boeren. Het is vreemd dat hier in de
interpretatie van Stalins motieven zo aan voorbij wordt gegaan, want dit is het einde van de
communistische ideologie zoals die vanaf 1917 of 1918 had bestaan; de collectivisaties en
centralistische planning die het beleid van Stalin zo zouden kenmerken, stammen van later
datum.
Er kunnen meer voorbeelden worden gegeven van een veranderende symboliek
waarvan moet worden betwijfeld of deze nog wel voortkwam uit communistische intenties.
Eén is de held van de Stachanov-beweging die het triumviraat arbeiders, boeren en soldaten
gedeeltelijk zou vervangen. De Stachanov-beweging was een belangrijk thema in het USSR-
paviljoen van de wereldtentoonstelling in Parijs 1937 en werd daar gepresenteerd in
Aleksandr Deinekas schilderij Stachanovtsy. 140 Stachanov werd in 1935 als arbeider bejubeld,
omdat hij op één dag uitzonderlijk veel meer werk verzette dan de gebruikelijke norm,
waarmee hij aan andere arbeiders ten voorbeeld werd gesteld. Hiermee stond de
industrialisering niet langer in het teken van de werkende klasse, maar kwam omgekeerd de
werkende klasse in het teken te staan van uitzonderlijke prestaties. Dat terwijl het
oorspronkelijk om haar emancipatie was gegaan. Parallel hieraan verdween de werkelijke,
alledaagse werker uit de propaganda. In de voorafgaande jaren, vanaf 1932, waren realistische
reportages over werk in de Sovjet Unie onmogelijk gemaakt, de werker mocht alleen nog
geïdealiseerd worden weergegeven. Het waren de jaren waarin een iconografie zou worden
voorgeschreven: de zelfbewuste blik of glimlach en het standpunt waarin zij moesten worden
gefotografeerd - net iets schuin van onder - zodat daarmee aan die idealisering kon worden
voldaan. 141 De verdwijning van de realistische reportage en de komst van de Stachanov-
beweging liepen bovendien parallel aan de intensivering van dwang- of strafarbeid. 142 De
economie werd ten dele afhankelijk gemaakt van de uitbreiding van de gedwongen strafarbeid
in een mate, die onmogelijk in overeenstemming kan met socialisme of communisme kan
140 Стахановское движение. Zie: J. Harten, H. W. Schmidt, M. L. Syring (red.), Die axt hat geblüht, 414.
141 H. Gaβner, 'Heartfields Moskouer Lehrzeit 1931-1932', 300-335.
142 Recente conclusies staan in: F. d' Alameida and C. Ingrao, 'Les "operations de masse" de la "Grande Terreur"
en URRS', 7-34.
64