Hoe de rode ster (pdf) - Jan van de Pavert - Xs4all

voortgezet. Het bekendst is de veroordeling van Nikolai Voznesenski, die in 1949 uit al zijn
posten werd ontzet en gefusilleerd als verrader in 1950. 147
Stalins weg naar de macht bestond uit meerdere facetten. Eerst was er enerzijds de
competitie geweest met rivalen als Trotskij, Kamenev en Zinovev, de agent-provocateurs en
terroristen die één voor één verdwenen. Zo bleef Stalin over als enige opvolger van Lenin.
Tegelijkertijd was er de versterking van Stalins dictatuur dankzij bentgenoten als Kaganovič
en Beria, die hoge posities verwierven zodat hun beleid in alle extreme facetten kon worden
doorgevoerd. Dat was de periode geweest van de consolidatie van de Stalinistische dictatuur.
Daarna kreeg de vergaring van macht een andere vorm: resten van vrijheid, rechten en
inspraak voor afgevaardigden werden uitgeschakeld en steeds meer van de allerhoogste
functies balden zich samen in één persoon. Dat was de periode van cumulatie, waarin macht
op macht werd gestapeld.
Veel veranderingen in noties, symbolen en ideologische begrippen volgden een
nationalistische lijn, inclusief de terugkeer van het belang van woorden als moederland
(родина: rodina) en vaderland (отечество; otečestvo). Dit blijkt uit de naam die in de Sovjet
Unie aan de strijd tegen Nazi-Duitsland werd gegeven: deze oorlog is niet naar het fascisme
genoemd, wat in de communistische theorie toch een belangrijke plaats had ingenomen als de
laatste staat van het kapitalisme. Ook niet naar de vijand die moest worden verslagen - en
anti-Nazi propaganda had gedurende enkele jaren in de ideologie van het communisme een
centrale rol gespeeld - maar de Grote Vaderlandse Oorlog. 148 De Engelse taal wijst nog op een
alternatief. In het Engels wordt het Russische begrip vertaald met The Great Patriotic War,
maar het bijvoeglijk naamwoord patriottisch ligt dicht bij progressieve noties als de burger en
de natie, zoals deze werden begrepen in de Amerikaanse, Nederlandse en Franse revoluties in
de tweede helft van de achttiende eeuw. Vaderlands, het eigenlijke Russische begrip, ligt
daarentegen dichter bij de conservatieve ideeën over de burger en zijn vaderland uit het
Duitsland onder Rijkskanselier Bismarck en het bestuur van Keizer Willem II in de late
twintigste en vroege negentiende eeuw. Het is juist het terug-naar-de-geboortegrond begrip,
en niet het begrip van de burger dat hoort bij het Nederlandse en Franse begrip van de natie,
dat een plaats kreeg in de omschrijving van de oorlog.
Al de veranderingen in taal en symbolen in de Stalinistische dictatuur volgden geheel
de lijn tot de terugkeer naar een nationalisme volgens een conservatieve, zoniet reactionaire
snit, en tot de intensivering van repressie. Slechts enkele elementen lijken wel met het
147 'Вознесенский Николай Алексеевич', http://www.hronos.km.ru/biograf/voznesen_n.html, 2000.
148 Великая Отечественная Война; Velikaja Otečestvennaja Vojna.
66