Archeologische Kroniek - Historische Vereniging Holland

Archeologische kroniek Noord-Holland 2003 35
Het vermoeden dat het de resten van het middeleeuwse klooster Nieuwlicht betroffen, bleek
juist. Bij de graafwerkzaamheden had men onverwacht nog juist de oorspronkelijke omgrachting
van het klooster aangesneden.
Het Regulierenklooster ‘Onze-Lieve-Vrouwe-ten-Nieuwlicht’ werd gesticht in 1392 en
behoorde tot het kapittel van Windesheim. Het werd in 1550 flink uitgebreid en gerenoveerd.
Gezien de stijl van de voorstelling op de sluitsteen behoort deze vermoedelijk tot deze
latere bouwfase. In 1573 werd het klooster gesloopt, omdat men bang was dat de Spanjaarden
het zouden kunnen gaan gebruiken als uitvalsbasis voor aanvallen op de stad
Hoorn. Later is het kloosterterrein nog enkele malen verder afgegraven. Daarbij is in 1834
een plattegrond getekend van de toen nog zichtbare resten. De gedetailleerdheid van de tekening
doet echter vermoeden dat ontbrekende gegevens vrijelijk zijn aangevuld. In het begin
van de jaren ’50 en in 1978 zijn met deze plattegrond als uitgangspunt op het kloosterterrein
kleine opgravingen verricht, die beide zeer weinig resultaat opleverden. De vondsten
die bij het graven van de sloot gedaan werden, waren dan ook onverwacht. Ze waren aanleiding
tot het uitvoeren van een proefonderzoek om vast te stellen in hoeverre toch nog resten
van het klooster in de bodem aanwezig zouden zijn, die bij toekomstige bouwactiviteiten
bedreigd kunnen worden.
De proefopgraving werd van 9 t/m 24 oktober 2003 uitgevoerd door de archeologische
dienst van de gemeente Hoorn, waarbij vier brede sleuven gegraven zijn. Ook bij dit onderzoek
werd de plattegrond van 1834 als leidraad gehanteerd. Gebleken is dat van de hoofdingang
aan de westzijde van het kloosterterrein de funderingen nog gedeeltelijk in situ aanwezig
zijn. Ook van de toegangsbrug zijn funderingspalen aangetroffen. Van een muur, die
volgens de 19de-eeuwse plattegrond het gehele kloosterterrein zou hebben omgeven, is
echter in het geheel niets teruggevonden. Volgens de plattegrond moet het kloosterterrein
zowel een buitengracht als een binnengracht hebben gehad. Beide grachten zijn inderdaad
vastgesteld. De buitengracht bleek maar liefst een doorsnede van ruim 10 m te hebben. De
binnengracht was ca 2,5 m breed en nog voorzien van een beschoeiing van palen. Met name
in de binnenste gracht werd veel sloopafval aangetroffen, waaronder verscheidene fragmenten
gebrandschilderd glas en voor deze streken vrij zeldzame Zuid-Nederlandse majolica.
Een andere bijzondere vondst is een ijzeren haardplaat met het wapen van Karel V.
Het klooster had een stelsel van ondergrondse afvoergoten en riooltjes, waarvan er drie
tijdens het onderzoek zijn teruggevonden. Eén was gemetseld van bakstenen van verschillend
formaat en loosde vermoedelijk op de binnengracht. Een tweede gemetseld afvoergootje
had een baksteenformaat van 23 x 12 x 7,5 cm en kwam via een zinkputje uit op de
binnengracht. Ernaast liep tevens een riooltje van aan elkaar geschoven, ca 40 cm lange pijpen
van roodbakkend aardewerk. Enkele voorbeelden van dergelijke pijpen waren uit de
binnenstad van Hoorn reeds bekend, maar omdat het losse vondsten betrof, was de datering
tot nu toe geschat op de late 18de of 19de eeuw.
Het proefonderzoek leverde tenslotte de vondst op van twee waterputten, beide gefundeerd
op een wagenwiel. De ene put, met een nog aanwezige diepte van ca 3,7 m, was een echte
welput. Onderin werd een vierkante dikke plank aangetroffen, voorzien van een aantal doorboringen.
Daaronder bleek zich een houten koker van ca 1 m lengte te bevinden, waardoor