Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

We beginnen onze analyse bij de mentale veranderingen die in de adolescentiefase optreden. Onder
invloed van de hormonenstroom vertoont het brein van de adolescent een ongelijkmatige ontwikkeling.
Terwijl diverse op het gevoelsleven betrokken onderdelen een snelle groei doormaken, komt het
rijpen van de frontale cortex pas later op gang. Een en ander maakt dat de integratie of onderlinge
afstemming van diverse hersenfuncties in deze levensfase nog te wensen overlaat. Dit heeft op het
niveau van de gedragingen twee belangrijke gevolgen. Ten eerste ontwikkelen adolescenten een
grote belangstelling voor situaties die risico of uitdaging met zich meebrengen. Ze gaan op zoek naar
allerlei sensaties en spannende ervaringen. Dat leidt in de praktijk vaak tot het overschrijden van
sociale normen, iets waar volwassenen zich enorm aan kunnen ergeren. Ten tweede gaan adolescenten
grote waarde hechten aan de omgang met leeftijdsgenoten en met name aan de vraag welke
positie zij binnen de groep innemen. Ze ervaren uitsluiting als een vorm van pijn terwijl de waardering
van leeftijdsgenoten hen geweldig stimuleert. De combinatie van deze twee strevingen leidt tot
de ‘wilde’ en impulsieve gedragingen die deze levensfase van oudsher kenmerken. Ouders en andere
volwassenen kunnen er niet veel aan doen, maar daaruit volgt niet dat ze geen taak hebben. Zij
moeten, juist omdat de frontale cortex nog niet goed ontwikkeld is, als plaatsvervanger van dit
orgaan optreden. Dat wil zeggen: ze moeten het impulsieve gedrag van de adolescenten enigszins
reguleren, de echte risico’s beperken en de soms kwalijke gevolgen van impulsgedrag in het oog
houden. Zij moeten dus ‘verstandig’ zijn zonder evenwel de illusie te hebben dat je alles aan de
betrokken adolescent kunt uitleggen. Het komt er veeleer op aan om tijdig, duidelijk en consistent te
handelen en een dam op te werpen tegen de excessen die het adolescentenbrein als vanzelf
genereert.
Bij deze even moeilijke als voorname taak werken volwassenen natuurlijk niet in het luchtledige. Als
het goed is proberen ook andere actoren of instituties ervoor te zorgen dat het wilde van de jeugd in
goede banen wordt geleid en dat er een zekere sublimatie optreedt (Van den Brink 2012). In die zin
zou cultuur een relevante en collectieve barrière kunnen vormen. Hoe is het op dat punt met
Nederland gesteld Heeft dat streven naar sublimatie en kanalisatie succes of beschouwen de
meeste Nederlanders dat als een achterhaalde zaak Vooropgesteld dat het streven naar beschaving
niet zo zwak is als veel commentatoren aannemen, moeten we toch erkennen dat een aantal
barrières minder effectief worden. Er kwam in Nederland de afgelopen decennia een assertieve
levensstijl tot ontwikkeling die het aanvaarden van gezag, sociale normen en maatschappelijke
beperkingen soms moeilijk maakt. Terwijl men zich vroeger kon beroepen op zaken als maatschappelijke
plicht of het belang van anderen, heeft men vandaag de dag vaker met mondige burgers van
doen. Deze stellen hun eigen dromen, wensen, belangen of opvattingen voorop en laten zich niet
graag door anderen beperken (Van den Brink 2002). Verschillende elementen van deze tendens zien
we bij de jongste generatie terug. Sommigen ontwaren zelfs een ‘grenzeloze generatie’ die enkele
opvallende kenmerken heeft. Daarbij moeten we denken aan zaken als: relativering van het onderscheid
tussen realiteit en fantasie, sterke behoefte om de eigen belevenissen te delen met een
vriendenkring, grote belangstelling voor de visuele component en het opzoeken van riskante of
heftige ervaringen. Tegelijkertijd wordt deze generatie gekenmerkt door een behoefte aan gezag en
leiderschap. Opmerkelijk is dat deze zaken, die van oudsher bij de jeugd horen, ook bij volwassenen
populair geworden zijn. Steeds meer Nederlanders gaan in hun vrije tijd op zoek naar heftige
ervaringen. Ze mogen zich graag overgeven aan spelen, dansen en feestvieren. Ze verhogen de
feestvreugde door het gebruik van alcohol of andere roesmiddelen en ze laten zich daarbij niet altijd
weerhouden door het bestaan van sociale normen. Een dergelijke cultuur is uiteraard niet zo geschikt
als men op het kanaliseren of sublimeren van jeugdige energie wil inzetten. Dat lijkt ons voor een
juist begrip van de gebeurtenissen in Haren toch relevant. Wij beweren niet dat Nederland in de ban
is van een feest- en alcoholcultuur die onvermijdelijk op de rellen van 21 september moest uitlopen.
134 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN