Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

mechanisme van de slapstick in. Er loopt iemand over straat, er ligt een stoeptegel en ja hoor…
daar struikelt hij over ha ha ha! Uiteraard kan deze techniek op een meer of minder subtiele manier
worden gebruikt. Een belangrijk voordeel van de slapstick is evenwel dat het direct tot de verbeelding
spreekt. Ze leidt onmiddellijk tot een lachsalvo. Het effect ervan wordt niet beperkt door taal,
zoals bij verbale grappen wel gebeurt. De scenes die de adolescentenfilm laat zien, doen vaak
denken aan de animatiefilm waarbij figuren zoals Tom en Jerry keer op keer uitgerekt, geplet of in
mootjes gehakt worden. Wat in het gewone leven onacceptabel en zelfs onvoorstelbaar is, wordt
in de komische film juist getoond. En dan niet één keer maar het liefst vele keren achtereen met als
gevolg dat de normale gang van zaken totaal ontregeld raakt. Kortom: de film maakt alles en
iedereen belachelijk. Overigens levert dat lang niet altijd een leuke film op. In de ogen van een
volwassene zijn adolescente films nogal melig, om niet te zeggen erg flauw. Maar het jeugdige
publiek lacht zich een kriek. Dat komt niet in de laatste plaats omdat het juist de wereld van de
volwassenen is die wordt ondermijnd. Figuren die de bestaande orde handhaven of vertegenwoordigen
(agenten, directeuren, leerkrachten etc.) delven onvermijdelijk het onderspit. Een interessant
gegeven is dat er bijna altijd ouders in deze film voorkomen. Meestal in de rol van goedgelovige
sukkels die met hun kinderen het beste voor hebben en niet vermoeden dat het een enorme
puinhoop wordt. Dat is ook het geval in Project X waar de hoofdpersoon Thomas een verjaardagsfeestje
geeft omdat hij 17 geworden is. Zijn ouders gaan een weekend weg, erop vertrouwend dat
Thomas het gezellig maakt, maar wel voorzichtig is. Hij moet vooral met de dure Mercedes van zijn
vader oppassen. Het feest loopt vervolgens gierend uit de hand, onder meer omdat er steeds meer
gasten bijkomen terwijl er ongelofelijk gedronken wordt. Het is voorspelbaar dat er met de
Mercedes iets gebeurt. Die wordt aan het einde van de film inderdaad uit het zwembad opgevist.
Het wordt nog erger als een plaatselijke drugsdealer merkt dat zijn tuinkabouter is ontvreemd die
boordevol met ecstasypillen zat. Uit wraak komt hij met een vlammenwerper naar het feest wat
uiteindelijk leidt tot een brandende wijk vol politieauto’s met zwaailichten.
Een interessante vraag is welke status we aan dit soort beelden moeten toekennen. Zijn ze de
uitdrukking van een of andere maatschappelijke realiteit Kennen we er in de eerste plaats een
symbolische betekenis aan toe Of verbeelden ze de mentale toestand waarin menig adolescent
verkeert Voor welke interpretatie men ook kiest, men zal in elk geval moeten erkennen dat er een
verschil bestaat tussen fictie en realiteit. Iedereen beseft dat een roman, een toneelstuk of een
mythologische vertelling vol betekenis kan zijn, ook al gaat het om een verhaal dat ‘in het echt’
nooit is gebeurd. Waarom zouden we dan veronderstellen dat de betekenis van een film wel met
de gewone realiteit te maken heeft Die veronderstelling is onjuist bij de film in het algemeen en al
helemaal bij het soort adolescentenfilm waarover het in dit hoofdstuk gaat. Men kan deze films
wél in verband brengen met twee soorten van rituelen die we uit antropologische literatuur
kennen: het overgangsritueel en het omkeringsritueel 5 . De eerste soort verwijst naar symbolische
handelingen die plaatsvinden als iemand een andere positie krijgt. Bijvoorbeeld de overgang van
jeugd naar volwassenheid, van ongetrouwd naar echtgenoot, van leven naar dood of bij de
overgang van profane naar sacrale sfeer. Dat is één van de dingen waar het in Project X en vergelijkbare
films steeds om gaat: jongeren die op de drempel van hun volwassen leven staan, die voor
het eerst seks hebben, die voor het eerst auto mogen rijden of voor het eerst alcohol drinken. Zo’n
overgang gaat altijd gepaard met spanningen die op rituele wijze gekanaliseerd worden. Ten
tweede zijn er de omkeringsrituelen waarbij de normale gang van zaken wordt verstoord. Deze
doen zich met name voor wanneer een relatief zwakke groep de ervaren spanningen of problemen
niet echt kan oplossen. Juist omdat ze niet bij machte is de bestaande orde te veranderen, gaat ze
5
Zie de studies die in Bijlage 7 onder het kopje ‘Rituelen’ worden vermeld.
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 43