Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

houden en andere deugden die wij graag met rationaliteit en moraliteit in verband brengen. De
andere godheid was Dionysos. Hij stond voor menselijke aandriften, de wil om te vernietigen,
seksuele energie, het verstoren van orde en creativiteit. Hij stond ook voor het gebruik van wijn of
andere roesmiddelen die ons tegen een overmaat aan orde beschermen. Sindsdien is het beeld van
deze twee goden vele malen in de westerse geschiedenis gebruikt om na te denken over sociaal
culturele spanningen. Zo zette Friedrich Nietzsche deze beelden in voor zijn duiding van het culturele
landschap aan het einde van de negentiende eeuw. In onze dagen vinden we ze terug in het werk van
Peter Sloterdijk.
Het gegeven van een eeuwige strijd tussen twee niet-symmetrische momenten wijst er al op dat het
bereiken van een evenwicht verre van eenvoudig is. Terugblikkend op de cultuurgeschiedenis zien we
episoden die sterk in het teken van maat en orde staan terwijl andere zich juist kenmerken door het
ondermijnen van de oude orde en het scheppen van iets nieuws. Het is ook niet zo dat de voorvechters
van beide momenten op een gelijke wijze over de samenleving zijn verdeeld. Vaak kan men
bepaalde partijen of actoren aanwijzen die voor het bewaren van orde zijn terwijl andere zich
inzetten voor vrijheid en creativiteit. Deze taakverdeling is zelfs geïnstitutionaliseerd. Bijvoorbeeld
doordat er beroepen zijn die zich op het handhaven van een bepaalde orde toeleggen (politieagenten,
rechters en andere toezichthouders) terwijl er evengoed beroepen zijn die zich op het verstoren
van de orde toeleggen (cabaretiers, kunstenaars en andere dwarskoppen). Verder herkennen we deze
dialectiek in het spel tussen jong en oud, waarbij jongeren van nature aan de kant van het vernieuwen
staan terwijl ouderen graag aan gangbare normen en waarden vasthouden. Anders gezegd: we
hebben van doen met een soort van eeuwige wederkeer die zich nooit definitief laat oplossen en die
zich in vele domeinen van het maatschappelijk leven manifesteert.
Een en ander is hoogst relevant bij de gebeurtenissen die zich op 21 september in Haren voordeden.
Als de krachten van orde en chaos de afgelopen jaren ergens op elkaar stootten, dan was het wel in
deze plaats. Dat is van belang voor een juiste weging van onze empirische bevindingen. Tegelijkertijd
mogen we niet doen alsof spanningen rond Project X een geïsoleerd verschijnsel vormen.
Uitgaansgeweld doet zich in vele steden elk weekend voor. Men zou zelfs kunnen zeggen dat het
moderne Nederland alleen maar vanuit die spanning te begrijpen is. Er kwamen de afgelopen
decennia twee verschillende samenlevingen tegenover elkaar te staan. Aan de ene kant ontwikkelde
Nederland zich in de richting van een open en mobiele maatschappij waarin grote waardering voor
het eigen initiatief bestaat, waar we ons niet al te veel door wetten en regels laten hinderen, waar
behoorlijk wat gedronken wordt, waar mensen idealen en dromen najagen, waar grote belangstelling
is voor spelen of spelletjes en waar een bloeiende feestcultuur bestaat, inclusief het normoverschrijdende
gedrag en de roesmiddelen die daar nu eenmaal bij horen. Aan de andere kant zien we
een land waar de roep om normen en waarden steeds luider klinkt, waar menigeen naar strenge straf
en krachtig leiderschap verlangt, waar we veel geld besteden aan veiligheid, waar we in elke straat
camera’s ophangen, waar we professionals op hun resultaten afrekenen en kinderen tot de orde
roepen als ze een schoolgenoot hebben gepest. Met andere woorden: de strijd tussen Dionysos en
Apollo gaat bepaald niet aan het moderne Nederland voorbij en misschien wordt die strijd zelfs
heftiger.
Ons onderzoek laat zien dat Dionysos en Apollo ook op 21 september 2012 tegenover elkaar stonden.
Aan de ene kant was er de brede stroom van jongeren die verwachtten dat er een even groots als
vrolijk feest zou zijn, gelegenheid om de oude generatie een mooie kant van de jeugd te laten zien,
geïnspireerd door het idee uit Project X maar zonder dat men uit was op agressie of geweldpleging.
Hun probleem was dat ze niet over de risico’s van een dergelijke gebeurtenis nadachten. Aan de
140 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN