Monumenten van de prille welvaartsstaat - 04/13 - watererfgoed.nl

Ambassade in het historisch hart van Den Haag ontlokte indertijdveel kritiek vanwege de niet in die omgeving passend geachtemodernistische vormgeving en het betrekkelijk gesloten karakter,maar wordt tegenwoordig meer gewaardeerd als een typischtoonbeeld van de wederopbouw. Dat is eveneens het geval voor hetPaleis van Justitie te Arnhem.Buiten de zich herstellende binnenstad van Arnhem kwam, opparticuliere grondslag, een bijzonder complex voor de revalidatievan kinderen tot stand: het Bio- Vacantieoord. De Bioscoopbondenhadden via collectes bij filmvoorstellingen hiervoor geld opgehaald.Op dat moment was de rol van de televisie voor inzamelingsactiesnog niet zo groot, maar dat veranderde snel door delegendarische uitzending van Mies Bouwman voor de actie ‘OpenHet Dorp’ in 1962. De opkomst van de televisie zorgde in hetalgemeen al voor een grote culturele verandering, maar voor depolitiek en de mediawereld in het bijzonder, door de spanningtussen (semi-)publieke en commerciele belangen en omdat hetbereik bij de bevolking en over de landsgrenzen heen steeds groterwerd. Tekenend hiervoor is de oprichting van de televisieafdelingbij de al bestaande Wereldomroep en het hiervoor ontworpengebouw in Hilversum.EconomieDe oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG)in 1958 bracht grote stromen van im- en export op gang. Deproductiviteit van Nederland, die mede dankzij de Marshallhulp allang het vooroorlogse peil voorbij was gestreefd, werd nog extragestimuleerd door subsidies, met name voor de landbouw en devisserij. Omvangrijke programma’s voor inpoldering (in deIJsselmeer) en ruilverkaveling (in het zich van de Ramp herstellendeZeeland en het grote rivierengebied) creëerden gerationaliseerdelandbouwgronden, geschikt voor gemechaniseerdebewerking. Ook de tientallen nieuwe boerderijen waren hieropingericht. Al deze bedrijven moesten ervoor zorgen dat er nooitmeer een voedseltekort zou ontstaan. Industrialisatie was hetparool. Daarvoor was op grote schaal brandstof nodig.Aanvankelijk bestond die uit aardolie – deels gewonnen uit eigenbodem, deels geïmporteerd en verwerkt in grote raffinaderijen bijPernis – en uit steenkool uit de Limburgse en buitenlandse mijnen,die via grote centrales gas en stroom leverde aan bedrijven enindividuele huishoudens. Het grote belang van steenkool en dehandel hierin komt tot uitdrukking in het SHV-kantoor te Utrecht.Dit is een goede exponent van de naoorlogse ‘Shake Handsarchitectuur’,waarbij het gebruik van gewapend beton en groteglasvlakken wordt gecombineerd met meer traditionele materialen,in dit geval natuursteen.Het al voor de oorlog in gang gezette proces van city-vorming gingbij de wederopbouw in hoog tempo verder en manifesteerde zichin nadrukkelijk moderne winkels, warenhuizen en kantoren metgrote glasvlakken, die zich tussen – en ook ten koste van – dehistorische woonhuizen van de binnensteden nestelden of aan derand van de kernen, zoals het kantoor voor Schrale’s beton teZwolle. Door de latere dynamiek zijn diverse representanten uitdeze tweede fase van de wederopbouw ofwel ingrijpend verbouwdofwel door een nieuwer bouwwerk vervangen. Een bijzondervoorbeeld van de ‘Amerikanisering’ in de bedrijvenbouw dat nogwel functioneert, is het door Hugh Maaskant ontworpen complexvan Johnson Wax in Mijdrecht, waarvan het boemerangvormigekantoor de meeste aandacht trekt.InfrastructuurDirect na de oorlog en de Watersnoodramp (1953) had het herstelvan de beschadigde infrastructuur de hoogste prioriteit. In 1958legden de Deltawet, de derde aanvulling van het Rijkswegenplan enhet kanalisatieplan voor de Neder-Rijn de basis voor een indrukwekkendereeks civieltechnische projecten om het land tegen hetwater te beschermen en open te leggen voor het verkeer. Nederlandwerd een autoland maar ook het spoor- en luchtverkeer, de zee- enbinnenvaart en de telecommunicatie brachten spectaculairevernieuwingen met zich mee.Dankzij de verdere mechanisering van het bouwproces en de inzetvan ‘het elektronisch rekenwonder ZEBRA van de TechnischeHogeschool te Delft’ voor de sterkteberekeningen konden in kortetijd kolossale verkeersbrugeen van voorgespannen beton en staalworden gebouwd, evenals stormvloedkeringen. De plastischvormgegeven vizierstuwen in de Lek dienden voor de reguleringvan het waterpeil en de waterkwaliteit. Alle hadden ingebouwdevistrappen en die bij Hagestein bovendien eenwaterkrachtcentrale.In laag Nederland en bij de nieuwe IJsselmeerpolders werdennieuwe gemalen gebouwd om de lozingscapaciteit te verhogen enzo intensievere landbouw en bewoning mogelijk te maken. Voorde groeiende behoefte aan betrouwbaar drinkwater, vooral in hetbuitengebied, werden nieuwe productiebedrijven en watertorensgerealiseerd. Hierbij is de toepassing van gewapend beton effectiefen expressief ingezet voor de utilitaire architectuur.Dit geldt eveneens voor de televisietorens, die nodig waren om viastraalverbindingen de signalen door te geven voor een landelijknetwerk en de aansluiting op het Eurovisienetwerk. De snelle bouwvan de betonnen schachten, mogelijk dankzij de continu gebruikteglijbekisting, en de hoge stalen vakwerkantennes brachten –samen met de televisietoestellen zelf – in één klap de modernewereld binnen in het voordien nog sterk geïsoleerde platteland.VerzuilingKenmerkend voor de Nederlandse samenleving is het naast elkaarbestaan van verschillende geloofsgemeenschappen. Met inbegripvan de niet-geloofsgebonden socialisten vertegenwoordigden aldeze gemeenschappen duidelijk herkenbare ‘zuilen’ die zich intalloze eigen organisaties en daarbij horende gebouwen manifesteerden:van krant tot kerk, van omroep- tot sportvereniging, vanschool tot ziekenhuis en zelfs universiteiten. Vergeefs was gepoogdom na de bevrijding een ‘doorbraak’ in dit verzuilde stelsel tebereiken.Tijdens de oorlog waren met name bij het bevrijdingsoffensief velekerken beschadigd of geheel verdwenen. De wederopbouw daarvanwas kostbaar en ondanks overheidssubsidies kostte het de – toch alberooide – gemeenschappen veel tijd om hiervoor de nodigeAdviesaanvraag 2013 aan de Raad voor CultuurMinisterie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed | 7