Netherlands Yearbook - 1868_ocr

.
l
;
1
1
i
,i
f
m
de eersten in den zomerf6, in den winterf3.50, de laatstenf3.90 enf~. Gebouwd werden 10 en 9 / 'J.ar'­
tuigen, metende te zamen 704 en 429 tonnen, in 1863 26 punters en bootjes, in 1864 29 kleine vaJ.ri·liJo-en.
hersteld 327 en 274 vaartuigen. De minder levendige scheepvaart in 1864 had op deze werven en daara r, ~er~
wan te bedrijven een ongunstigen invloed. De zeven mast-, boom- en blokmakerijen in deze gemeente \ rerkten
met 14 en 12 volwassenen , 8 en G jongens. De weekloonen bedroegen voor de eersten in den zomet .f 5.40
tot f 5.60, in den winter f 3.50, voor de laatsten f 1.50 tot f 1. 75 en f 1. Op de werven te Steenwijkerwold
werden behalve eenige herstellingen in elk jaar 7 en 9 kleine vaartuigen gebouwd, te zamen var. 36 en 1.9
t~~n.en. - Men telde in de. provincie Groningen in elk van beide jaren in 21 bouwoorden negene•weertig en
VlJfüg werven. In 1863 werd.en volbouwd 68 schepen van 4,304, in 1864 67 van 4,714 gemeten lasten. Tot en
met 3.? Junij 1864 waren volbouwd en uitg·erust 37 schepen van 2,414, in aanbouw en uitrusting waren op
1 JuhJ 1864 75 schepen van 5,519 gemeten lasten. De groningsche koopvaardijvloot, op 30 en 29 plaatsen ,
bestond op 31 December van elk jaar uit 924 en 909 zeeschepen, roetende 54,581 en 54,517 lasten of 103,118
en 102,766 tonnen. Door 65 verliezen werd de inhoud in 1863 met 6,800 tonnen verminderd. De D'eheele nederlandsche
koopvaardijvloot bestond op 31 December 1863 en 1864 uit 1,857 en 1,837 schepen, m~tende 460,574
en 466~421 to~nen, zoodat de groningsche vloot in getal schepen in 1863 ruim, in 1864 ongeveer 4911 2 °fo, in
tonnenmhoud m 1863 ongeveer 221/ 2 %, in 1864 ruim 22 % van het geheel bedroeg. In Nederland waren in
1863 en 1864 86 plaatsen, waar de schepen der vloot te huis behoorden, in de provincie Groningen 30 en 29. -
In ~renthe bestonden in elk van beide jaren negentien en twintig scheepstimmerwerven, waarvan zeventien en
zestien met 93 en 84 arbeiders, waaronder 4 en 6 jongens. De opgaven van het getal arbeiders ontbreken in
beide jaren voor Meppel, in 1864 voor de werf te Assen. De laatste had voldoend werk. Op de beide werven te
~asselte werkten in elk jaar 12 en 13 personen boven en in 1864 3 beneden de achttien jaren, tegen een dagloon
m den zomer van f 1 , in den winter van .f 0.60, terwijl de leerlingen .f 0.10 tot f 0.20 verdienen. Van deze
werven liepen in elk jaar van stapel 2 tjalken elke van ongeveer 100 tonnen. In 1864 is behalve de twee
~jalken, 1 schip op stapel gezet van ongeveer 65 tonnen. Op de negen werven te Hoogeveen werkten in elk
Jaar 43 en 40 volwassen mannen tegen f2.50 totf5.40, 4 en 3 leerlingen tegen j'0.30 tot j'0.60 per week.
Op die werven zijn in elk van beide jaren op stapel gezet 9 en 7 overdekte, 4 en 5 onoverdekte pramen, 8
brandschuiten en, in 1864 1 punter. Afgebouwd en van stapel geloopen zijn 9 en 7 overdekte, 7 en 6 brandschuiten,
en in elk jaar 5 onoverdekte pramen en 1 punter; hersteld 131 en 124 overdekte, 137 en 140 onoverdekte
pramen, 80 en 74 brandschuiten, 28 en 24 punters. Op de twee en drie werven te Meppel zijn in elk van beide
jaren 4 en 5 nieuwe vaartuigen gebouwd en 94 en ·130 oude hersteld. Op de werf te Norg werkten 4, op de
twee te Roden 9 en 7 tegen een dagloon van f 0.50 tot f 1 , op de twee te Smilde 16 knechts. Op de beide
laatste werven zijn in elk jaar 2 schepen gebouwd, te zamen metende 141 en 148 tonnen en in 1864 3 nieuwe
bokken of brandschuiten, te zarnen roetende 31 tonnen. - In Limburg wordt slechts in i864 melding gemaakt
van ééne ~~heepstirnmerwerf te Venlo , met 5 arbeiders tegen een weekloon van f 3.60 tot .f 4.50.
De lioutzaagmolen te Klundert werkt met één stoomwerktuig van I 2 pkr. en één ketel. - Van de negen
houtzaagmolens in Gelderland worden vier te Culemborg·, Dinxperlo, Stad-Doetinchem en Nijmegen door
stoomwerktuigen gedreven van 3 , 9, 8 en 20 pkr" Die te Dinxperlo tevens koorn-, Nijmegen en Stad-Doetinchem
tevens koorn- en runmolen, hadden gestadig werk; de laatste bezigde gemiddeld 6 personen. De houtzaagmolens
te Ambt-Doetinchem, met 6 tot 8 arbeiders, en te Elburg hebben veel vertier. Die te Vorden is
tevens koorn-, lijnkoek- en oliemolen. De beide overigen bevinden zich te Arnhem en Nijkerk. - In de
provincie Zuiclholland telde men in 1863 vijfennegentig , in 1864 honderd houtzaagmolens, waarvan éénentachtig
en tweeëntachtig met 388 en 373 arbeiders. Van de achtendertig en veertig houtzaagmolens te Dordrecht ,
Dubbeldam en Zwijndrecht behooren drieëntwintig, waarvan vijftien op het grondgebied der gemeente en
negen paltrokken , aan ingezetenen van Dordrecht. Van deze molens bezitten drie, twee te Dordrecht en één
te Dubbeldam, stoomwerktuigen van 20 , 15 en 25 pkr" Op eiken bovenkruijer werken 5, op elken paltrok
3 mannen. Door den voortdurenden stilstand van den scheepsbouw was de toestand in 1863 ongunstig, in 186·4·
iets gunstiger. - Te Amsterdam worden in elk jaar tweeënzeventig en vijfenzeventig houtzaagmolens opgegeven,
waarvan drie met stoomwerktuigen in 1863 van 16, 14 en 8 pkr. met 5 ketels, in 1864 van 12, 14 en
20 pkr. met 6 · ketels. Van de overigen, door wind bewogen, waren in 1864 elf bovenkruijers met twee, zes
bovenkruijers met drie , één .bovenkruijer met vijf sleden, vijfenvijftig paltrokken, waarvan vierenvijftig met
twee, één met drie sleden. De geringe levendigheid op de scheepswerven, de groote mededinging en het
toenemend gebruik van hout en ijzer uit den vreemde maken hunnen toestand ongunstig. De twee stoomho~tzaagmolens
van de heeren TERPSTRA EN LANGEVELD bezigden in 1864 25 mannen tegen f 6 tot f 12,
7 Jongens en 10 sjouwers tegen/1.50 totf5 per week. Van de overige houtzaagmolens is het getal arbeiders
niet opgegeven. Bovendien bestaan te Amsterdam zes plaatzagerijen, waarvan vier met stoomwerktuigen te
zamen van 38 pkr" Die van de heeren GuPFFERT bezigde 9 werklieden. De heeren HARMAN EN ÜOMP. hebben
hu?ne f~briek v~o: de .vervaardiging van alle soorten van houtwerken ingerigt , sedert door de onlusten op
St. Dommgo weimg fiJnere houtsoorten , vooral mahonyhout, voor de zagerijen wordt aangevoerd. De achtentachtig
wind-houtzaagmolens te Zaandam, die in geen gunstigen toestand verkeeren, bezigden in beide jaren
"HO arbeiders, waaronder 100 jongens, tegen een weekloon van.f2.50 totf8 voor de volwassenen, vanfi
tot f 1.25 voor de jongens. De drie te Zaandijk, wier toestand in 1863 ongunstig was, hebben in 1864 goed
gewerkt en bezigden 10 mannen en 3 jongens, die, behalve vrijen brand, f 1 tot f 7 per week verdienden. De
vijftien houtzaagmolens te Westzaan, wier toestand niets te wenschen overliet gaven werk aan 60 werklieden
waarvan 45 volwassenen tegen.f6.50, en 15 jongens tegen.f2.50 per week. De fabriek van houtwaren in dez~
gemeente , die in bloeijenden toestand verkeert , werkte met 8 personen tegen een weekloon van f 2 tot f 6.
j
I
1
1:
De drie houtzaagmolens te Alkmaar, met 19 en i 5 arbeiders, waaronder ~ jongens, in 1864 tegen een weekloon
van f 6 tot .f 7, terwijl de jongens f 2.50 tot .f 3 verchenen, hebbe1: goed gewerkt. De houtzaagmolen met
houtloods te Edam is in 1863 afgebrand, doch bij het einde van dat Jaar weder opgebouwd; 6 mannen tegen
j en één jongen tegen 7
f 0.50 per week hebben daarop voortdurend werk. De ~ier houtzaagmolens te Koog
a/d Zaan bezigden in 1863 4 mannen, in 1864 9 manne~ tegen ./. 4 tot .f 9 en 6 J o~g·ens ;egen .f 1 tot .f 5 per
week. De vier te Nieuwendam, waarvan één bovenkrmjer en drie paltrokken, bezigden MO mannen tegen f 3
tot .f 8 en 4 jongens tegen .f 3.50 per week. Deze acht molens ha~clen voldoend wer~. Ook de h~utzaagmolens
te Buiksloot, Monnikenclam en Purmerend, met 3, !~ en 6 arbeiders, verkeerden m zeer ~unstigen toestand.
In het geheel worden in N oordhollancl opgegeven tweehonderd elf e~ twee ~onderd zeventien houtzaag.molens
in drieëntwintig en zesentwintig gemeenten. - De stoom-houtzagerlJ te Middelburg, met een we~lümg van
plu., had in beide jaren aanhoudend werk en bezigde 10 werklieden .. In 1863 werden 5 lachngen hout
15
erd en is een derrl.e zaaD'raam aangelegd , dat door het stoomwerktmg gedreven wordt en zeer goed
aang evo o . . cl" · b ·
voldoet. In 1864 is veel gezaag·cl hout verzonden. Van de vier wmd-houtzaagmolens, ie m eene hr..a unge
te
oor midclelburgsche rekening worden gedreven, hadden twee onafgebroken werk. In 186~ werden
gemeen v ·'f · cl l t
voor deze molens drie ladingen hout uit het buitenland aang·evoerd. - Te Utrecht bestaan VlJ wm -1ou zaagmolens,
die veel werk hebben , en twee mahonyhoutzagerijen , waarvan ééne, tevens voor het malen van meel,
een stoomwerktuig bezigt van 16 pkr. en werk verschaft aan 5 arbeiders tegei: .f 5 tot ./ 6 , de andere, door
wind en water gedreven, tevens cement- en snuifmolen, slechts één man ~ezigcle tegen .f ~ tot f 8. Voorts
vindt men te Utrecht ééne houtzag·erij en wolspinnerij met een stoomwerktrng van 20 plu., die aan 6 mann~n,
vrouwen en 7 jongens werk verschaft tegen een weekloon voor de eersten van.f5 tot.f8. Van de overige
5
houtzaagmolens in de provincie Utrecht bezit die te Hoogland een stoomwerktm? van 12 pkr. en werkt met
6 mannen en 2 jongens tegen een weekloon van.f1.50 tot.f9, verschaften de dr1~ te Jutphaas werk aan 1?,
die te 'Villeskop aan 7 arbeiders teg·en f 5 per week. - In Friesland worden m. elk Jaar negenenve~rtig
houtzaagmolens opg·egeven. Die te Ameland werkt zonder knechts, terwijl de overigen 202 en 206 ar~eiders
bezio-clen, waaronder 50 en 52 jongens, tegen een weekloon voor de volwassenen van.f2.50 tot.f8, \oor de
jon;ens van.! 0.50 tot .f 3. Van deze molens bezitten die te ?3arradeel, Hemelum~r Oldephaer~ en Noordwolde
en Leeuwarden stoomwerktuiD'en van 24, 50 en 25 pkr" ZlJ hadden meer werk lil 1863 clan lil 1864. - Van
de drie houtzaagmolens te Ka~pen is één in 1863 vervallen; de overigen bezigden 9 arbeider~ tegen f 4 tot
.f 6 per week. Eén dezer molens werkte in 1864 met één stoomwerktuig van .25 pkr. en 5 arbeiders tegen. een
weekloon van .f 9.50. De stoom-houtzagerij te Steenwijk met één stoomwerktmg van 20 pkr. e~. ~ k~tel, bezigde
10 volwassen arbeiders tegen .f lt tot .f8 en 3 jongens tegen f 1.50 tot .f 2.50 per week. Z1~ _ 1s lil den.nacht
van 12 op 13 October 1864 grootendeels door brand vernield. Die te Ambt-Vollenhove, met een w.~rktmg van
24 pkr., gaf werk aan 12 vaste arbeiders en 2 j ~~geus te?'en ee~ weekloo~ van ongeveer f 5 .. ZlJ verke.ere_n
allen in gunstigen toestand. - D e toestand der v1Jfenveertig en vierenve.~rtig houtzaagmolens m - ~e provmcie
Groningen was in beide jaren ongunstig door den voortdurend hoogen priJS van het ongeza~gde b111tenlan~sche
hout en het stijgen der vrachten. Zij bezigden 152 en 151 , waarvan de zeven te Gromngen 34 arbeiders,
waaronder 2 jonD'ens tegen een weekloon voor de volwassenen van f 3.75 tot f 8, de jongens van f 1.75 tot
.f 2. De zes te Hoog~zand , waarvan twee met stoomwerktuigen van 30 en 8 pkr._, bezigden 19 arbeiders t~gen
een weekloon van f 4 tot .f 7.50. - De drie houtzaagmolens te Assen gaven m 1863 werk aan 9 arbeiders
tegen een weekloon van .f 6. De in 1862 aan de Hoog·eveensche vaart, gemeente Smilde_,_ gebouwde houtzaagmolen
kwam in 1863 in werking. In elke der gemeenten Gasselte en Roden bestaat een houtzaa~molen,
de eerste tevens koornmolen, elk met 2 arbeiders tegen een weekloon van f 2.50 tot .f 5.75. - In Limburg
wordt slechts ééne houtzagerij, die te Beek, vermeld met 20 we~ldieclen. . . . .
In N oordbrabant worden in zesentachtig gemeenten in -1863 vierhonderd vierenzestig, lil 1864 vierhonderd
negenenzestig /dompemnakerijen opgegeven, waarvan t~veehoncl e:· cl tweeë~zestig en tw.eeh?nclerd .zeven~.n~estig
46 5
en 401 volwassen arbeiders, 26 en 21~ kinderen bezigden. Hieronder lil elk van beide Jaren v1erenv1Jft1g en
drieënvijftig te Schijndel, tweeëntwintig en vierentwinti.g te St. Oedenrode, :'v~ntig te Veghel, achttien te
Boxtel zeventien te Mill, vijftien te Liempde en Oirschot. In zevenentwmtig g·emeenten verkeerden de
klompe,nmakerijen in gunstigen, in zesendertig in matigen, in de overige i? ongunstigen .to.estan~. Het .?"etal
stoelenmakeri.f en in deze provincie bedroeg vijfennegentig en zeven~~negentig , w~arvan . dneenzestig en VlJfenzestig
H en 73 mannen, ééne vrouw en 12 kinderen bezigden. ZIJ verkeerden lil matigen toestand. Hoepelmakerijen
bestaan te Made, Dinther, Dussen, Raamsdonk en W erkenclam. In de laatste .gemeent~ vers~ha~en
zij gedurende den winter vast werk aan een groot getal arbeiders. Van de tweehonderd drieëntachtig kuiper?..?en
verschaften honderd negenenzeventig in elk jaar werk aan 230 en 236 volwassen mannen'. 25 en 24 kmderen.
Van deze kuiperijen , die in matigen toestand verkeeren , zijn der~ii>n te y e?h~l, dertien te 's Hertogenbosch.,
negen te Tilburg. - De klompemnakn·ijen 1 \~aarvan .1:0~1cler.cl vierentwlilt~g 1~ 12 gemeenten 1 gaven
in Gelderland aan vele handen werk. Te Culemborg bezigden VlJftien lil elk van beide Jaren 30 en 34 knechts,
12 en 11 jongens. De dertig te Ambt-Doetinchem bezigden in ~lk jaa~ .. meer clan 100 personen, tegen een
dagloon van .f 0.55 tot f 0.60. Te Dinxperlo en Hengelo wor~t ~it beclnJf op gi~oote schaal gedr~ven. 1:-et gaf
in 1863 in de laatste gemeente aan 84 personen eene broodwlilnmg. De handel m klompen was lil 1864 lusteloos.
De talrijke klompenmakers te Wamel hadden in 1864 goeden afzet en ~erzon~~n weder .veel na~r Utrecht
en Nijmegen. De 1 oo paren golden f 23. De klompen-, rad- en stoelenstaafmakenJen t~. W mterswlJk hadden
geregeld werk. Te Culemborg werkten in elk van beide jare?. in ~e twa~lf stoelenri~ ~k erven 140 en ~ 49 volwassen
mannen, 32 en 32 jongens , 23 en 28 vrouwen en meisJeS, lil de kistenmakery 20 knechts en S Jongens,
in de hoepelmakerij 7 knechts en 4 jongens. Te Stad-Doetinchem verschafte het zagen van hout met kraan~
'
- .
-·