Netherlands Yearbook - 1868_ocr

\
76
Voor de vormleer dienen meest de handleidingen van BouMAN en STRATEMEIJER tot leiddraad. Op de behandeling
dier leer valt over het .algemeen niet te roemen, daar verscheiden onderwijzers geene juiste voorstelling
hebben van het doel der vormleer als leervak der lagere school en geene geschiktheid bezitten om een
vormend onderwijs te geven, dat door de leerlingen met belangstelling en genoegen wordt bijgewoond. Door
het aanschaffen van de noodige stellen figuren wordt echter hier en daar het onderwijs beter. Waar de gemeente
besturen met de aanschaffing· Z\varig·heid maken, behelpen zich de onderwijzers met bordpapieren figuren.
Aan de openbare scholen te Amsterdam zijn thans stellen uitgereikt, waarvan zooveel mogelijk de zijden der
grondvlakten en hoogten gelijk zijn en die zwart zijn geschilderd , ten einde verklarende lijnen of cijfers met
krijt te kunnen aangeven.
Bij de beoefening der N ederlandsche taal treedt de spelling, de redekundige ontleding en het van buiten
leeren van definitien ·nog te veel op den voorgrond en wordt te weinig gelet op het juist uitdrukken der gedachten
door het maken van opstellen over eenvoudige onderwerpen.
Door het aanschaffen van landkaarten is in de laatste jaren het onderwijs in de aardrijkskunde veel verbeterd.
Over het algemeen houden de leerlingen zich gaarne met dit vak bezig. Vele onderwijzers missen nogtans
de geschiktheid om den dorren inhoud der schoolboekjes op doeltreffende wijze bij de les aan te vullen. Ook
bepaalt zich dit onderwijs te veel tot de staatkundige aardrijksbeschrijving, waardoor het minder onderhoudend
en ontwikkelend wordt. Op sommige welingerigte scholen van Gelderland worden de leerlingen met goed gevolg·
in het teekenen van landkaarten geoefend. Het schetsen en kleuren van kaarten geschiedt vrij algemeen. Bijna
overal ontbreken nog aardbollen en wordt g·een werk gemaakt van de wis- en natuurkundige aardrijksbeschr~jving.
Over het algemeen wordt het onderwijs in de geschiedenis op te groote schaal begonnen , zoodat bijv. de
grafelijke stamhuizen met. te veel uitvoerigheid worden behandeld en aan de kennis van latere tijdvakken geene
zorg wordt gewijd. Op vele scholen worden op weinig doeltreffende wijze jaartallen van buiten geleerd. Algemeene
geschiedenis wordt slechts op weinig·e gewone lagere scholen behandeld en bepaalt zich bijna uitsluitend
tot de scholen voor meer uitgebreid lager onderwijs.
Het onderwijs in de kennis van de natuur is aan de scholen toegenomen , hoewel dikwijls een aanschouwelijk
onderwijs ontbreekt. Op vele plaatsen heerscht nog eene onverschilligheid omtrent dit vak en zelfs tegenwerking.
In die scholen, \vaar schetsen uit de dagelijksche omgeving op het gebied der drie natuurrijken worden gegeven,
bedient men zich van de afbeeldingen van HELGE. Op andere scholen bepaalt zich het onderwijs tot het lezen
van een werkje.
Praktische beoefening· van het zingen wordt overal, theoretische slechts bij uitzondering aangetroffen. Aan
Yele scholen worden twee- en driestemmige liederen met gevoel en zuiver voorgedragen.
Het onderwijs in de levende talen blijft het hoofddoel van het meer uitgebreid lager onderwijs. Het fransch
wordt het meest beoefend. Waar vreemdelingen uitsluitend onderwijs in hunne moedertaal verstrekken, worden
llie talen vrij goed onderwezen. Over het algemeen laat dit onderwijs veel te wenschen over, vooral wat de
uitspraak betreft en bepaalt het zich tot de regelen der spraakkunst, het maken van vertalingen en eenige
oefeningen in het spreken. Behandeling der letterkunde is uitzondering. Vooral is dit onderwijs onvoldoende
op die scholen waar één onderwijzer alle vakken moet behandelen. De onderwijzeressen munten dikwerf in
bekwaamheid uit boven het mannelijk personeel.
Over het onderwijs in de wiskunde aan de lagere school is het oordeel niet ongunstig· , daar vooral de jongere
onderwijzers veel opgewektheid tot dat vak bezitten. Vooral de normaallessen dragen bij om de kweekelingen
met de wiskunde, voor zooverre zij bij het rekenen hun te pas komt , bekend te maken.
De ltmdbouwkuncle verdient voor alsnog bijna geene vermelding· als leervak op de lagere school. Zij is slechts
op twee scholen in Zeeland, op ééne in Friesland en op de school N eerlandsch Mettray in Gelderland als
leervak opgenomen.
'l'oenemend wordt de g·ymnastiek beoefend, minder als vak der lagere school, dan als bijzondere inrigtingen
buiten de gewone schooluren. Als leerplan is dit vak slechts in weinig scholen opgenomen. Daar bijna in alle
grootere gemeenten bijzondere gymnastiek scholen aanwezig zijn , geven verscheiden besturen aan de leerlingen
der openbare scholen gelegenheid zich in de gymnastiek te oefenen.
Het teekenonderwijs, volgens de leerwijze van DuPurs , draagt aan vele scholen g·oede vruchten. Ook is de
behandeling der vormleer aan dit vak dienstbaar. Aan vele scholen zijn hulponderwijzers en kweekelingen, die
met groote vaardigheid op het z'warte bord schetsen.
Handwerken zijn aan alle meisjes- en aan de meeste gemengde scholen in het leerplan opgenomen; aan
menige bijzondere school ten koste van het lager onderwijs, vooral in de zoog·enaamde fraaije , minder in de
nuttige handwerken. De scholen onder de leiding van geestelijke zusters verdienen voor dit vak vooral vermeld
te worden.
Gedurende het driejarig tijdvak 1861/63 zijn 261 nieuwe schoollokalen, meest met onderwijzerswoningen , verrezen,
waarvan in Noordbrabant 27 , Gelderland 34, Zuidholland 38 , Noordholland 41, Zeeland 9 , Utrecht 18,
Friesland 22 , Overijssel 15, Groningen 32, Drenthe 10 , Limburg 15. In 1864- zijn nieuwe schoollokalen gebouwd:
in N oordbrabant 7 , waarvan 1 nog niet voltooid, in Gelderland 7 voltooid en 6 in aanbouw, in Zuidholland
7 , sommigen met onderwijzerswoningen , in N oordholland 5 , in Zeeland 9 met 4 onderwijzerswoningen,
in Friesland 10, Overijssel 3, terwijl één is aanbesteed , Groningen 7 , Drenthe 2, waarvan één, Limburg 6 ,
waarvan 2 met onderwijzerswoningen. In deze laatste provincie was één schoollokaal in aanbouw , is ééne nieuwe
onderwijzerswoning gesticht en was ééne aanbouw, terwijl één woonhuis werd ingerigt tot school en onderwijzerswoning;
voorts waren in 1864· 4·. nieuwe schoollokalen , waarvan 2 met onderwijzerswoningen , aanbesteed
cn r1 0 rti0n plnnnrm :umha.ngig· tot !wt. ho11\VPn Ymt nimt\YC sr,J10ollolrnl0n tnPt. of' zonrlpr onclPrwijzen;;woning-Pn. --
77
Belangrijke herstellingen, voor sommige met vernieuwing· gelijk te stellen, vonden in 1861/ 63 plaats aan 151
lokalen, waarvan in N oordbrabant 25 , Gelderland 12, Zuidholland 8, N oordholland 16, Zeeland 13, Friesland
29, Overijssel 6, Groningen 33, Drenthe 3 en Limburg 6. In 1864· werd in N oordbrabant ééne school aanmerkelijk
verbeterd, terwijl voor de school voor meer uitgebreid lager onderwijs te 's Hertogenbosch de aanbesteding
plaats had van nieuwe lokalen en woningen, waardoor die school in eene jongens- en meisjesschool zal
gesplitst worden. In Gelderland zijn in 1864 6, in Zuidholland 8 schoollokalen aanmerkel\jk verbouwd. In
N oordholland zijn 7 , waaronder één van eene bijzondere school, belangrijk verbeterd. In Zeeland is één
schoollokaal vergroot en vernieuwd en van één ander · de verbouwing aanbesteed. In de provincie Utrecht zijn
4- schoollokalen aanmerkelijk vergroot, terwijl van 3 de verbetering of aanbouw in 1865 is begonnen en van 4
aanbouw en vergrooting is voorbereid. In l!"riesland zijn 13, in Groningen 4 lokalen min of meer belangrijk
verbeterd.
De schoolmeubelen laten op menige school nog te wenschen over; vele gemeentebesturen voorzien echter met
milde hand in de aanschaffing van wandkaarten, platen voor het onderw~js in de natuurkennis, in voorwerpen
ten dienste van het onderwijs in de vormleer.
Het getal der voor het godsdienstig onderwijs buiten de schooluren gebruikte openbare schoollokalen bedroeg
in 1862 592, in 1863 585, in 1864 599. Van deze laatsten waren in Noord bra bant 26, Gelderland 54, Zuidholland
54, Noordholland 67, Zeeland 18, Utrecht 24, Friesland 108, Overijssel 29, Groningen 125, Drenthe
35 en Limburg 59.
De inkomsten der openbare onderwijzers zijn sedert de invoering der wet vanf 1,669,980in1858 tot/2,453,228.455
in 1864 vermeerderd. Hierin deelden de bijdragen van het Rijk met f 77 ,202.24, van de gemeenten met
f 2,353,689.80 5 , de schoolgelden metf 22,336.4L De toelagen voor de normaallessen voor de opleiding van onderwijzers
en onderwijzeressen en de gratificatien zijn hieronder begrepen. De toeneming der inkomsten van
onderw~jzers is uitsluitend het gevolg van verhoogde uitgaven door de gemeenten, daar alle overige bronnen
van inkomsten zijn verminderd. Sedert 186Sl worden de vroegere rijksjaarwedden niet meer aan de onderwijzers
maar aan de gemeenten zelve uitgekeerd, terwijl sedert 1860 geene jaarwedden door de provineien verstrekt
worden. Ook worden gratificatien door het Rijk en de provincien zeldzaam verleend. Schoolgelden , die vroeger
door de onderwijzers werden geheven en in 1860 nog f 562,047 bedroegen, daalden tot de geringe som van
.f 16,207 in 18G3 en f22,336.4l in 1864. De gemiddelde jaarwedde werd in 1864 berekend : voor de hoofdonderwijzers
en hoofdonderwijzeressen op f 634.24 (in N oordholland f 810.26, in Drenthe f 389.24), voor de
hulponderwijzers en hulponderwijzeressen op/338.76 (in Noordholland/384.50, in Limburg/212.69).
Met vergunning van Gedeputeerde Staten werden gelijktijdig andere ambten en bediening·en bekleed in 1864
door 1,38 l openbare onderwijzers, waarvan 1,266 kerkelijke bedieningen waarnamen. Hiervan in N oordbrabant
51, Gelderland 200, Zuidholland 18fi, Noordholland 184, Zeeland 97, Utrecht 60, Friesland 265, Overijssel
69, Groningen 1 H, Drenthe 52, Limburg 43.
Overeenkomstig de bepalingen der wet zijn in 1862 aan 4 hoofdonderwijzers en '1 hoofdonderwijzeres, in
1863 aan 42 onderw~jzers , in 1864 aan 30 hoofdonderwijzers, ééne hoofdonderwijzeres en één hulponderwijzer
pensioenen verleend. De uitbetaalde pensioenen bedroegen te. zamen in 1862 f 90,551.435, in 1863 f 96 ,252.985_,
in 1864 .f 101,254.H, waarvan, na aftrek van het één derde gedeelte door de gemeente aan het Rijk terug
betaald, ten laste van het Rijk f 51 ,220.285 , f 55,629.435 en f 59,601. 77 5. De bijdragen der onderwijzers voor
hun pensioen hebben in elk jaar opgebragt f 40,213.085 , f 42,785.93 en f 43 ,232.475.
De examens ter verkrijging van akt.en van bekwaamheid voor het lager onderwijs geven de volgende uitkomsten:
toegelaten zijn in 18föl 1,484, in 1863 1,662, in 1864 i,382, afgewezen 948, 987 en 1,380; aan de
toegelatenen werden afgegeven in elk der drie jaren 656 , 728 en 596 akten van bekwaamheid voor schoolonderwijs,
186, 335 en 241 voor huisonderwijs, terwijl op 64Sl, 599 en 545 akten, zoowel vóór als na de invoering
der wet verkregen, aanteekeningen geplaatst :.i;ijn voor vakken van meer uitgebreid lager onderwijs.
Gedurende het zevenjarige tijdvak 1858 / 6 ~ z~jn 9,683 of 63.9~ toegelaten, 5,4·50 of 36.01, op de honderd die
examen aflegden, afgewezen. Het getal toegelatenen was volstrekt het grootst in 1863 f,662 , het kleinst in
1858 1"t 20. Op de honderd die examen aflegden werden afgewe:11en in elk der zeven jaren: in 1858 29. 78 , in
1861 33.40 , in 1859 33 .-H , in 1860 34.52 , in 1863 37.26 , in 1862 38.98 en in f864 !k9.96. Uit den staat blijkt
dat op honderd die examen aflegden als hoofdonrlerw~jzers werden toegelaten in 1862 44, in 1863 42, in 1864
32 , als hoofdonderwijzeressen 52. 70 en 59 , als hulponderwijzers 59 , 59 en 44, als hulponderwijzeressen 65,
70 en 49 , als huisonderwijzers 7~ , 80 en 52 , als huisonderwijzeressen 84 , 80 en 65, en voor alle vakken vau
meer uitgebreid onderwijs als onclenvijzers 50, 5 l en 47 , als onderwij:ieressen 79, 78 en 72.
Onder de geëxamineerden waren in 1862 53, in 1863 51, in 1864 34 vreemdelingen , in elk jaar 23 , 2! en 7
mannen , 30, 30 . en 27 vrouwen , die van den Koning de vergunning gevraagd en verkregen hebben om hier
te lande onderwijs te geven. Door den Koning werd, onder toepassing van art. 7 , lit. c der wet, in elk der
drie jaren aan eenige personen vergunning verleend tot het geven van lager onderwijs op eene zondaD"school.
Aan de drie rijkskweekscholen is de cursus gesteld van 1 September tot 15 J ulij en hierdoor in ~erband
gebragt met het tijdstip voor examens voor hulponderwijzers; zoodat de kweekelingen, die bij het voorjaarsexamen
eene akte van hulponderwijzer bekomen tot het einde van den cursus de lessen kunnen volgen. Daar
de lessen eerst met Januarij 1862 zUn begonnen , werd de eerste cursus met een halfjaar verlengd. Te 's Hertogen.bosch
en Haarlem waren in het begin geene kweekelingen van het vierde stndü~jaar; te Haarlem en
Gronmg·en.werd eene voorloopige splitsing in twee afdeelingen als voldoende beschouwd. In September 18fi2
werd. te Haarle1~ , in November van dat jaar te Groningen aan de kweekelingen gelegenheid gegeven t.ot
J 1 r:ikt1sc>hf' nPfenmg·nn in hPI· ,Q"CYPn v:rn onrlPn,·i,j;; cm het srhooll1oudr•n door de op