Netherlands Yearbook - 1868_ocr

In Limburo- blijft de armenverzorging bijna geheel van burgerl~jken aard, zoodat in '1863 94 gemeenten geene
kerkelijke in:tellingen bezaten. In dat jaar werd slechts één roomsch-katholijk parochiaal. a.rmbestuur te Ven.~ay
opgerigt. Slechts te Maastricht ondervindt het burgerlijk Rrmbestuur ruime medewerkmg van de ker~ehJke
instellingen. Van de 82 gemeentebesturen, die in 1863 hun gevoelen te kennen gave~. over de. bepalmgen
wegens het onderstandsdomicilie, waren slechts 14 meer of min voor haar behoud, terw1Jl de overige 68 vermeenden,
dat door die bepalingen de last der armenverzorging grootendeels op de gemeenten ten platten lande
was overgebragt en dat bijna overal de kerkelijke en bijzondere liefdadigheid hare grenzen meer had beperkt.
De restitutien waren over het algemeen zeer hoog en voor vele gemeenten zeer drukkend. Volgens de rekeningen
over 1862 was aan elders verstrekten onderstand voor de gemeenten dezer provincie voorgesch~ten eene
som van f 12,269.945 , waarvan door voormalige steden f 8,86L50, door gemeenten ten platten lande mt an~~re
provincien f 877.826, uit Limburg f 2,530.62. De ge~een~en Br~eksittard en. Sittard hadden sints onheu~ehJke
tijden slechts ééne burgerlijke instelling van weldad1ghe1d te Sr:tard gevestr_gd. Daar gedurende 186~ dit b~stuur
het verleenen van onderstand aan de armen van Broeksrttard eerst mkromp, later de bedeelIDg weigerde,
is in December ·J 863 één afzonderlijk armbestuur voor die gemeente opgerigt. Van één bijzonder bestuur
voor huiszittende armen te Stevensweert, hoewel het sedert 1857 bestaat, wordt eerst sedert 1863 op~ave
gedaan. Van het bestaan der hervormde diakonie te U rmon.d, reeds sed~rt de scheiding der vr:~eger vereemgde
gemeenten Urmond en Grevenbicht in werking, werd eerst ID 1864 kenms gegeven. In 1864 ZIJn te Sch~esberg
en Vaals door de vereenigingen van St. Vincentius à Panlo genootschappen voor schamele armen .opgengt met
het doel om éénloopende personen en huisgezinnen in hunne wonin~en te bezoeken .. en zoo .. noodrg te onder~
steunen. Het genootschap voor schamele armen te Roermond beef~. m '1864 e_ene splJSkokenJ ~ot stand gebragt
en 10,6435 portien soep aan armbesturen en bijzondere personen bIJ begrafemssen en als _betah~g van wer~loo~
eleverd 3 494 aan het lokaal zelf aan minvermogenden verkocht en 3,239 kosteloos mtgererkt. De societe1t
g Momus te '' Maa~tricht en de bijzondere vereeniging te Venlo .heb b en m · 1863 · f 2,067.7 o· :n na t u:a en ·Il ID ge t
uitgereikt. De laatste hield in 1864 op te bestaan; terwijl de uitreikingen der eerste ID dat Jaar f 2,004.85
hebben bedragen.
De volgende staat geeft, te beginnen met die provincie in welke in 1864 het getal ?edeelden, verpleegden
of ondersteunde personen in de reden tot de bevolking het grootst was, de volgende mtkomsten en reden:
PROVINCIEN.
100 BEDEELDEN UITGAVEN
BEDEELDEK ENZ. OP HET VOLGENDE
ulTGAVEN.
ZIELENTAL.
PER HOOFD.
1863.
1
1864. 1863.
1
1864. 1863.
1
1864. 1863.
1'loordholland .. .... 107,309 108,513 517 5·17 f 2,818,878.-13 f 2,915,236.41 /26.27 }'26.865'
Frie8lancl . ... ...... 50,670 50,859 557 563 1,180,986.69 1,205,44'1.005 23.261> 23.70
Gelderland ...... . . 77,784 71,035 540 598 1,154,040.655 1,189,013.72& 14.84 16.74
Utrecht ...... ... ... 28,148 26,737 598 637 489,920.635 483,516.'15" 17.405 18.085-
l\ioordbrabant ..... 61,530 61,700 680 682 936,588.255 965,143.36f> 15.22 15.64
Zuidholland ....... 96,924 96,520 673 685 2,659,4 7 4.41 2,628,421.00 27.H 27.23
Liinburg .... .. ..... 31,053 31 ,410 709 705 330,793.165 306,334.34 10.65 9.75
Groningen ... . .... 24,506 25,424 890 872 442,657 .225 444,692.27 5 18.06 17.49
Zeeland .... . .. .... 19,402 18,882 893 927 489,750.08 478,67 4.425 25.24 25.35
Overijs"cl ......... 21,651 21,797 1,129 f,136 545,252.21~ 507,120.23 25.185 23.26
Drenthe ......... . .. 3,545 4,305 2,884 2,395 73,832.435 74,053.24 20.83 17.20
1
1864.
------------ ----
Het Rijk .... 522,522 5'17,182 661 676 f 11,122,173.92 f 11,197,646.17 f 2L285 f 21.65
In de gestichten voor bedelaars, weezen, vondelingen, verlaten kinderen enz. te Ommerschans en te Ve:mhuizen
bevonden zich op 1Januarij1863en1864 6,033 en 5,887, op 31December1864 5'.6.66.personen. De bevolkmg
bestond op 31 December 1863 en 1864 uit 4,861 en 4,726 bedelaars, 384 en 370 mrhtarre verpleegden, 405 en
355 weezen, vondelingen en verlaten kinderen, 237 en 215 overige verpleegden. Gedurende den loop van elk
der beide jaren is de bevolking vermeerderd met. i,771 en f,777 personen , waaronder LMl4· en 1,602 opge-
1
nomen , ·I 0-1· en 93 in de gestichten geboren, 73 en 82 van desertie teruggekomen; verminderd met 1,9'17 en
1,99~ personen, waarvan ontslagen 1,632 en 1,707, overleden 183 en 208, gedeserteerd 102 en 83. Van het eene
gestrc~t naar het a~dere zijn. in elk jaar overgeplaatst 1,f.50 en 1,077 personen. De gestichten bleven. met uitzondermg
van de kmkhoest m 1864 onder de kinderen te Ommerschans, van epidemische ziekten verschoond.
Het getal ooglijders, hetwelk in 1862 reeds van 956 op 480 gedaald was, bedroeg op het einde van 1863 en
1864 slechts 399 en 260, waarvan 135 en 79 in de 'overgangzalen onder waarneming, 264 en '181 onder
dagelijksche behandeling. In 1863 zijn door versterking en betere regeling der politie verscheidene maatregelen
va,~ v~orzorg tegen verkeerdheden genomen; terwijl ook cellulaire strafkamers zijn daargesteld. In elk van
berde Jaren werden de dagscholen door 663 en 648, de avondscholen door 501 en 401 kinderen bezocht. Huishoudelijk
werden in elk jaar gestraft 570 en 534 verpleegden; terwijl 5.8 en 34 aan de justitie w~rden overgele:erd,
waarvan 17 en 11 wegens misdrijven en ·politieovertredingen gepleegd vóór de opneming in de
gestichten. De veestapel bestond op 31 December 1863 en 1864 uit 2,21t en 2,221 stuks, waaronder 119 en
130 paàrde~, 50 en 43 trekossen, 537 en 515 koeijen, 61 en 62 stieren en driejarig vee, 63 en 62 vaarzen,
63 en 78 pmken, 1,204 en 'l,217 schapen en in elk jaar 1 f4 varkens. De sehapenfokkerij, die vroeger zich tot
het eerste gesticht Veenhuizen bepaalde, werd in 1863 ook in het tweede en derde ingevoerd. Het bebouwde
lafld bestond in 1863 en 1864 uit 604.50 en 563.50 bunders beteeld met winterrogge, haver en boekweit,
39 en 37.50 met boonen, 255.50 en 21~8 met aardappelen, 18 en 18.50 met tuinvruchten, 710 en 672 groenland.
De opbrengst der granen bedroeg 10,231en11,811, die der boonen 726 en H1.5, der aardappelen 50,336 en
44,!J69 mudden, die van het groenland 744,060 en 451 ,607 ned. ponden, terwijl de tuin vruchten eene waarde
van ,/6,098 en f 5,724.56 5 , het hakhout van f 1,070.18 en f 1,595.93 vertegenwoordigden. In 1864· he.eft het
ro'fge- en haverstroo 1,552,739 ponden opgebragt, ter waarde van/15,527.39. Van het vee is ~n elk jaar aan
zmvel verkregen voor eene waarde van f 32,468 en f 33,300. Te Veenhuizen zijn in elk jaar 828 en 775.5
dagwerk turf gegraven. Aan geweven goederen werden door de verpleegden vervaardigd 24,747 en 22,566.5
ellen p~j- en voerlaken, 'l 3,430 en 7 ,620 grijs linnen, 4·,234 en 4,603 noppendoek, 2,963.5 en 2,064 hangmattenlinnen,
19,U6 en 7,164 katoendoek, 3,726 en 4,562.5 katoenbont, 720 en 900 roodebaai, 1,098 en 1~32 stuks
wollen dekens, 7,239 en 5,643 mans- en vrouwendoeken, 428,266 en 433,629 ko:ffijzakken, waarvan 427,000 en
409,000 aan de handelmaatschappij afgeleverd. In 1864 zijn vervaardigd 6,166 paren kousen, 1,478 petten, 1,270
paren schoenen en 17,165 paren klompen. Voor de spijkermakerij , het metsel- en timmerwerk, het rietdekken
en het herstellen van schui~en ko~ niet steeds een voldoend getal wevklieden onder de verpleegden worden
gevonden. De broodbakkerijen, timmerwinkels, smederijen , kuiperijen, touwslagerijen, wagenmakerij, blikslagerij,
mandenmakerijen en bezembinderijen worden goed aan dea gang gehouden. Te Veenhuizen zijn in
f863 2 nieuwe arbeidskeeten in de veenderij gemaakt en werden 3 nieuwe graanbergen op hoeven geplaatst.
De weg tusschen de gestichten te Veenhuizen \verd over 1..370 ellen met g rind gedekt; terwijl het derde
gesticht werd bestraat. Dit gesticht en dat te Ommerschans werden van waterleidingen voorzien. In 1864 werd
de weg tusschen de gestichten te Veenhuizen over ruim 4,0.00 ellen verlengd en met grind bedekt. Ook werden
aldaar eene nieuwe groote timmerloods en verscheiden nieuwe woningen voor veldwachters gemaakt. De nieuwe
wonin~ voor den dire~üeur te Veenhuizen is voltooid en in Mei 1864 betrokken; terwijl bij het tweede gesticht
eene meuwe gymnastiekschool van steen met houten vloer en zolder is gebouwd. Te Veenhuizen werden één
regen waterbak ~~j het waschhuis, éé~ graanzolder, één welwaterput op eene der hoeven en eene grootere
veldwachterswonmg g·emaakt. De begrootingen der uitgaven van de rijksgestichten werden voor de diensten
1863 en '1864 vastgesteld op f 738,87'1 en f 729,253.
In de kolonien der maatschappij van weldadigheid mislukte in 1863 de boekweitoogst grootendeels door
herhaalde en strenge nachtvorsten in den bloeitijd, waardoor ook de 0pbrengst van rogge beneden het middelmatige
bl:ef. De aardappelen gaven wel een uitmuntenden oogst, doch moesten tegen lage prijzen verkocht
worden. Van haver was de opbrengst slechts middelmatig, terwijl door de droogte het grasland te laat en de
klaver zeer slecht opkwamen. Het hooi moest grootendeels en zeer duur aangekocht wo:rden. Voor het fabriekwezen
waren de gevolgen van den amerikaanschen oorlog zeer nadeelig. De katoenweverij kon nog in i863
den aanwezigen voorraad tegen voortdurend rijzende prijzen afzetten. De overige takken van fabriekwezen
gaven, met uitzondering van de mattenmakerij, verlies. Het personeel der ambtenaren onderging in 1863 op
nieuw vermindering, zoodat de administratiekosten sedert 185.9 met f 10,807 zijn verminderd of omstreeks op
de helft zijn teruggebragt. Eene collecte van het afdeelingbestuur te Zutphen heeft in November 1863/ 1,200
opgebragt; terwW te Amsterdam voor ruim /1,000 aan giften en daarenboven twee legaten elk groot/100
z\jn ontvangen. In verscheiden afdeelingen is het getal leden toegenomen. De balans over 1863 gaf een verlies
van ./23,572.36 off H,457.06 5 minder dan in 1862. In 1863 zijn slechts 10 kolonisten tot vrijboeren bevorderd;
terwijl 26 vrijboeren werden ontslagen of tot kolonisten teruggeplaatst. Wegens den geldelijken achteruitgang
der maatschappij deden de commissarissen in 1863 zeer belangrijke voorstellen. Zij traden af en werden door
een nieuw bestuur vervangen, daar hunne voorstellen slechts ten deele werden goedgekeurd. Op voors.tel der
nieuw opgetreden commissarissen werd in 1864 besloten: het rundvee voor rekening der maatschappij te houden
en door uitbreiding van den veestapel de aanzienlijke uitgave voor den aankoop van mest en het verlies van ongeveer
f 10,000, vroeger op den veestapel geleden, te verminderen; 4 schuren te bouwen tot stalling van vee en berging
van granen en de bestaande schuren uit te breiden; de landbouw op geregeld aan elkander gelegen hoeven te
vestigen en de vrijboeren zooveel noodig te doen verhuizen; den verkoop te beperken tot eenige verspreid Jigg-eude
gronden; de houtteelt uit te breiden en eene geldleening aan te gaan van hoogstens f 100,000. Deze geldleeningzou
worden gevonden, deels uit een renteloos voorschot in aaudeelen van f 100, waarvan na 1 O jaren b~j uitlotinojaarl~jks
minstens één vijftigste zou worden afgelost en tot. zekerheid waarvan hypotheek op de onro~rernl~
Tl.