İZZETPAŞA VAKFI ADINA SAHİBİ ve YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ NİHAT ...

ye başlamıştır. Thomas Aquinas, bu durumu,“bütün hikmet Tanrı’da gelir” sözüyle açıklar veonu insani bir kazanım değil ilahi bir bağış olarakgörür.” [2] Bu şekilde, hikmeti ilahi bir bağışolarak gören İslami duyarlıkla birleşir. [3] Dolayısıyla,semavi dinlerle birlikte hikmet (wisdom)kavramına metafizik, aşkın, semavi bir anlamgirmeye başlamıştır. Bununla birlikte, rasyonelbilginin övülmesiyle kavramın Grek felsefesindekianlamının korunduğu, felsefi içeriğininmuhafaza edildiği görülür. Bu durumda, insanbilgisi, denilebilirse, semavi bilgi ile sentezlenmiştir.Hikmet bu aşılı bilginin ifadesidir. O,ilk çağdaki teorik bilgiden farklı olarak, semavibilgi ve duyarlığı da tanımaya başlamış, aşkın,sonsuz ve öte bir evrenin varlığını da kabul etmişolur. Dolayısıyla, semavi dinlerle birlikte ortayaçıkan hikmette, öte bilinci, dünyayla sınırlıkalmama bilinci vardır. Aşkın olana bağlılık da,merhamet ve şefkat ahlakı, sorumluluk ve koruyuculukahlakı olarak ortaya çıkmıştır. Olupbitenler karşısında aşkın bir sorumluluk hissetmesi,hikmetle olan bir şeydir. İman temelindeortaya çıkan etik tutum, temelinde hikmet olanbir şeydir. İnsanın kendisiyle, toplumla, canlıve cansız varlıklarla, evrenle ve nihayet Tanrı ilekurduğu ilişki, hikmetle olan bir ilişkidir. Hikmetinilkçağdan felsefesinden, hatta mitolojidenberi beri katlanarak gelen bu anlamına daha sonra,insanın doğa ve tinsel dünya hakkındaki hertürlü bilgisi de eklenmiştir. Sözgelimi, kavramınAlmancadaki tanımlarından biri olan Wissenschaft,doğa ve insan bilimlerini kapsayan bilimanlamıyla, hikmetteki bu genişlemeye işaret eder.Hikmetin, “nedenini bilme” anlamı, bu bilimselyapıyı da içerecek yapıdadır. Bu durumda “nedenibilmek”, bir hikmettir. Kişi bunu, isterseyaratılış nedenini bilmek olarak da anlayabilir ve2. Saint Thomas Aquinas, Summa Contra Gentiles, byanton C. Pegis, F. R. S. C., p. 209. Ayrıca bkz. MehmetÖnal, Wisdom (Hİkma) and Philosophy in IslamicThought (As a Framework For Inquiry), Yayımlanmamışdoktora Tezi, University of Wales, Lampeter, 1998., 4.3. Bkz. “O, hikmeti dilediğine verir. Ve kendisinehikmet verilmiş olana çok büyük bir hayır verilmişdemektir. Gönlünü ve aklını çalıştıranlardan başkasıdüşünüp anlayamaz.” Bakara, 269 - “Ey Rabbim!Bana bir hikmet bahşet ve beni salih kimselerarasına kat ” (Şuara 4).bu şekilde pozitif bilgiye metafizik bir temel dekazandırılmış olur. Peki, bu durumda ne olur?Bir hikmet biçimi olarak anlaşılan pozitif bilgi,insan onuru, değeri ve yararı sınırlanmış olur.Hikmetle metafizik bir içerim kazanan pozitifbilgi hiç bir şekilde insana aykırı kullanılamaz.Muhammet İkbal’in, akılla gönlün, bilimle aşkınittifakından söz etmesinin anlamlarından biri debu olabilir. [4]Sekizinci Yüzyıldan itibaren Bağdat’ta BeytülHikme ile büyük bir kültür hamlesi başlamıştır.Grekçeden Arapçaya çevirilerde, felsefe, kendiözgün kullanımının yanında “hikmet”le de karşılanmıştır.Beytül Hikme, belirli bir mekan olmaktanziyade bilginin toplandığı, derlendiği,çevrildiği, yorumlandığı, kritiğinin yapıldığı birkültür hareketinin adı olmuştur. Başta Yunanca,Farsça ve Sanskritçeden olmak üzere Arapçayaçeviriler yapılmış, bu tercümeler etrafında giderektelif bir kültür ortaya çıkmıştır. Beytül Hikmedeneyimi, hikmete felsefe, felsefeye de hikmetboyutunu eklemiştir. Bu gelenek içinde, tıp,matematik, geometri, astronomi, kimya, müzik,hitabet, tarih, sosyoloji, şiir ve din bilimlerindeortaya konulan başarı, “hikmet”e yönelik birçaba olarak kendini göstermiştir. İslam zihnininhikmet kavramına olan aşinalığı ve pozitif bakışı,felsefeyi özümseyebilme bakımından bir zeminve ön-anlama oluşturmuştur. Ancak bu ön anlama,temel bir anlamadır da. Zira İslam felsefesininözgünlüğü, yalnız hikmeti anlama şeklindedeğil, onu yaşama ve yeniden üretme şeklinde dekendini göstermiştir. Bu nedenle Kindi, Farabi,İbn Sina, Sühreverdi, İbn Rüşt, İbn Haldun, İbnArabi gibi filozoflar sadece basit bir tekrar içindeolmamışlar, özgün bir tutum da sergileyebilmişlerdir.Peki, bir bilgelik sevgisi ve aklın bir etkinliğiolarak ortaya çıkan felsefe ile, yine böyle bir sevgive yaşayışın ürünü olarak ortaya çıkan hikmetarasında nasıl bir ilişki kurulabilir? Önceliklesöylemek gerekir ki, her ikisinde de ilk nedenlerve nihai amaçlar üzerine bir bakış, insanınyeryüzündeki yeri ve anlamına yönelik bir ilgi4. Bkz. Muhammed İkbal, Şarktan Haber, çev. Ali NihatTarlan, Ahmet Said Matbaası, İstanbul, 1963, s. 55,Esrar-ı Hodi, çev. Ali Nihat Tarlan, Sufi Yayınları, 2010,s. 69.31eylül-ekim-kasım2013