İZZETPAŞA VAKFI ADINA SAHİBİ ve YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ NİHAT ...

dığında sakinliği insanı da sakinleştiren o şehrin,aslında içinde nasıl dinamik bir kimliğe sahipolduğunu; insanlarının ve hikâyelerinin demlenmişkültürlerinin mülâyemetindeki etkisini dilegetirir. Anlatılan insan tipleri, esnaflar, sokaklar,dükkânlar, bu şehrin nasıl nefes alıp verdiğini; ovakur çehrenin arkasında ne derin ve etkili bir birikiminolduğunu yansıtır.Ve Ahmet Turan Alkan’ın Altıncı Şehir’i... YaniSivas...Ahmet Turan Alkan’ı 1978 yılı Kasım ayındaçıkarmaya başladığımız Divan dergisinin ilk sayısındaki“Şehir” yazısı ile tanımıştım. Şehirleredair umutsuzluklarımız da umutlarımız da benziyordubirbirine... Ben Altıncı Şehir başlığıylaElazığ-Harput’u yazmak istiyordum; Alkan erkendavrandı aynı adla Sivas’ı anlattı. Mimarisi, sokakları,mahalleleri, Çerkez’in kahvesi ve en önemlisiinsanıyla anlattı Sivas’ı... O içine sığmayan, o hemenkanatlanıp uçuverecekmiş gibi olan ama birtürlü havalanamayan taşra şehriydi anlattığı. Birazmedeniyet birikimi olan taşra şehirlerinin hepsininhikâyesiydi belki Sivas.Ahmet Turan Alkan’ı, Amasya’yı anlattığı YedinciŞehir ile Özkan Yalçın takip etti. Şehzadelerşehri olan Amasya’nın tarihî birikimi, tabiatı veözellikle, şehrin insan profilini en güzel yansıtankahvehaneleriyle anlatılan şehir, kitaba kültürelcanlılığıyla yansıtılmıştır.Bu halkaya en son, genç yazarlarımızdan YücelBayar’ın, Samsun’u anlattığı Amisus- Mavi ŞehrinÖyküsü adlı kitabı eklendi. Yücel Bayar bu kitabında,şehrin tarihî dokusundan ziyade, insan dokusunaönem vermiştir. Anlatılan hikâyeler, Samsuninsanının geleneksel yapısını vermesi açısındanönemlidir. Tabii keşke sadece geçmişe ve folkloradayanılmasaymış ve günümüz insanının (elbetteyazarın) olgu karşısındaki durumu ve düşünceleride işlenseymiş metne.Türk şehirlerinin nitelikli anlatımlarının yanısıra, dünya şehirlerini okuduğum kitaplardan biri,Cengiz Çandar’ın Benim Şehirlerim adlı kitabıdır.Selanik, Kudüs, Paris, Roma gibi kadim şehirleri denevzuhur ama dünya konjonktüründe etkili şehirleride Çandar’ın kitabından okudum. Üslubu çokrahat ve hatta zaman zaman savruktu ama bu savrukluğubile kitaba ayrı bir güzellik katıyordu. (Beno üsluba “hergele üslubu” demiştim. Çandar’ın daböyle dediğimden haberi var.)Benim Şehirlerim’i okuyuncaya kadar, “kozmopolit”kelimesini entelektüel bir hakaret olarakkullanırdım. Fakat bu kitabı okuyunca anladım ki,dünyanın gidişine yön veren şehirler, kozmopolitşehirlerdir. Çünkü aynı şehirde bir arada yaşayankültürler, birbirlerini doğurganlaştırıyorlar. Çandar,gezip gördüğü veya yaşadığı şehirlerdeki budoğurganlığa da dikkat çekiyor kitabında.Eski şehirlerin eski kitaplarıŞehir kitapları geleneği bizde yeni değil. Şuanda, Tanpınar’ın belirlediği format geçerliyse de,eski kültürümüzde de şehir kitapları vardır. AhmedFakih’in Kitabu Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerife (13. yy.)’si;gene 15. yüzyılda başlayan Şehrengizler (Edirne,İstanbul ve Bursa şehrengizleri); 16. YüzyıldaLatifi’nin yazdığı Evsâf-ı İstanbul ve Feyzî’nin yazdığıFezâ’il-i Kuds ve 17. yüzyılda Nâbî’nin yazdığıTuhfetü’l-Haremeyn adlı eserler, şehir kitaplarıgeleneğinin arka planını oluşturur. Şehrengizler,şehirlerdeki esnaf çıraklarını anlatırlar; şehirle ilgiliayrıntıya pek girmezler. Bunlardan ancak o şehrinesnaf yapısının ipuçları elde edilebilir. Ahmet Fakih,Nâbî ve Fevzî’nin eserleri, dinî mekânlarınanlatıldığı eserlerdir.Ve müzeler...Kitaplar, düşüncenin kelimeye dökülmüş sonuçlarınıkorurlar; müzeler eşyaya dönüşmüşünü...Büyük medeniyetlerin büyük müzeleri vardır; çünkükoruyacakları çok şeyleri vardır. Bazen öyle ki,bütün şehir müzedir. Mesela Mardin... Mardintam bir müze-şehir özelliği gösterir. Ortadoğu’nunbütün birikimleri, mahalle mahalle, sokak sokak,ev ev korunmuş; taşa işlenmiştir Mardin’de. Buyüzden Mardin yaşayan bir müze-şehir olma özelliğinidevam ettirirken, hafızaya sahip olmanınönemini de hissettirir bizlere.Medeniyet merkezlerindeki müzeler, o medeniyetinbütün maddî kültür unsurlarını barındırarak,bir tür hafıza görevi de üstlenirler. Etnografik, arkeolojik,sanayî, tarımsal, teknolojik müzeler, sadecebir toplumun değil, bütün insanlık birikimininkorunduğu kurumlardır.Ve sonuçKitaplar, kütüphaneler ve müzeler... İnsanlığınbütün birikimini barındıran eserler ve kurumlar...Bir şehrin kütüphanesi ve müzesi yoksa hafızası dayok demektir.Dünyanın şanslı şehirleri, medeniyetlere beşikliketmiş şehirlerdir ve en şanslı şehirler de hakkındakitap yazılan şehirlerdir.■41eylül-ekim-kasım2013