İZZETPAŞA VAKFI ADINA SAHİBİ ve YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ NİHAT ...

Şehirler, kütüphaneler ve müzelerNÂMIK AÇIKGÖZMedeniyetin üç önemli temeli: şehir,kitap ve müze!...Medeniyet varsa, onun arkasındamutlaka bir şehir; mutlaka büyük kütüphanelerve büyük müzeler vardır. Ve mutlaka bu şehirdedünyanın en büyük kütüphanelerinden ve müzelerindenbiri veya bir kaçı yer alır. Her medeniyetemerkezlik eden bir veya bir kaç şehir ve bu şehirhakkında yazılmış kitaplar da vardır.Medeniyetler, insanlık birikiminin sürekliliğinedayanırlar. Kendi coğrafyasına sıkışıp kalmıştoplumlar, ancak “folklor” veya en iyimser tabirle“kültür” üretebilirler; medeniyet değil. Medeniyetgeniş, derin ve sürekli nefes demektir. Medeniyetlerinhacim genişliğini, sürekliliğini ve derinliğinisağlayan şey ise kitaptır. Yazılı metni veya kitabı olmayaninsanlık birikimi, medeniyet oluşturamaz;olsa olsa sadece folklor veya kültür oluşturur.Kitaplar ve kütüphanelerHer ne kadar papirüse ilk yazı yazıldığında Mısırkralı “Bu yaprak kaybolduğunda, bilgilerimizde kaybolacak.” diyerek sözlü ve insana mâl olmuşbilgiyi savunsa da, kitap toplumların geleceğe uzananbirikimlerinden en önemlisidir. Kitap yoksatoplumların hafızaları da yoktur.İlk kitap yazıldığında, kütüphaneci Aristark,kitabı okuyucudan gizlemiş; eleştirmen Zoil de kitabıeleştirmiştir ama kitap var olduğu müddetçe,insanlık yeryüzünü daha iyi kullanmayı başarabilmiştir.Kitap, tek başına unutulma veya kaybolmanıninsafına terk edilmiştir. Her kitap yanında kütüphaneyide getirir ki o kütüphaneler, medeniyetlerinana hâfızalarıdır.Kitabı yazılan şehirlerŞehir kitaplarını, bir şehri bütünyaşanmışlıklarıyla anlatan kitapları severim. Tabiiki, söz bu mecraya dökülünce, Ahmet HamdiTanpınar’ın Beş Şehir’ini hatırlamamak olmaz.Tanpınar, Beş Şehir’de İstanbul, Bursa, Ankara,Erzurum ve Konya’yı anlatırken, kuru turistikbilgiler vermez. Anlatılan her şehirdeki birikim,tarihî yaşanmışlıklarıyla ve insan sıcaklığıyla verilir.Zaman zaman anlatılan ayrıntılarda, o şehirlerinbüyüsü, duygusu, hüznü, sevinci gizlidir. Birermedeniyet merkezi olan bu beş şehir, yansıttığımedenî zenginlikleriyle ve müellifin duygularıylamezc edilerek anlatılır. Bu yüzden, Beş Şehir, Türkedebiyatının en önemli şehir kitabıdır. Fakat benhâlâ, bu kitapta Edirne’nin niye anlatılmadığınaşaşarım. Edirne’nin yanında Manisa ve Kütahya daolsa daha iyi olmaz mıydı?Beş Şehir, Türk aydınının şehirlere bakışını değiştirmişbir kitaptır. Şehirlerin, insanlar gibi nefesalıp verdiğini, duygulandığını, hüzünlendiğini,Türk aydınına Beş Şehir öğretmiştir.1976’da üniversite tahsili için gittiğimAnkara’yı, hep Tanpınar’ın gözüyle görmeye çalışmışımdır.Samanpazarı, Kale, Hacı Bayram...Oraları gezerken yanımda hep Tanpınar vardı.(İstanbul’da rehberim sadece Tanpınar değildielbet... Yahya Kemal, Samiha Ayverdi, Sait Faik,Haldun Taner, Salah Birsel’le gezdim İstanbul’u.)Türk edebiyatında, Beş Şehir kadar olmasa da,Mitat Enç’in kaleme aldığı Uzun Çarşının Ulularıadlı kitap, Gaziantep’i anlatır ve dışarıdan bakıl-40eylül-ekim-kasım2013